ai-

461

sTS^

Afgiftekantoor 2170 Merksem 1 ISSN 0771-5277

Periode: oktober - november - december 20 1 0 Erkenningsnr. P209674

Redactie: Dr. J.-P. Borie (Compiègne, France), Dr. L. De Bruyn (Antwerpen), T. C. Garrevoet (Antwerpen), B. Goater (Chandlers Ford, England), Dr. K. Maes (Tervuren), Dr. K. Martens (Brussel), H. van Oorschot (Amsterdam), W. O. De Prins (Leefdaal).

Redactie-adres: W. O. De Prins, Dorpstraat 40 1B, B-3061 Leefdaal (Belgium). e-mail: willy.deprins@gmail.com

Jaargang 38, nummer 4 1 december 2010

Eriocrania sangii, new for the Belgian (Lepidoptera: Eriocraniidae)

Van de Meutter, F. & Steeman, C.

Samenvatting. Eriocrania sangii, een nieuwe soort voor de Eriocraniidae)

Sinds 2007 werden op verschillende locaties in de provincies Antwerpen, Limburg, Luxemburg, Namen en Oost- Vlaanderen mijnen gevonden van Eriocrania sangii (Wood, 1891), nieuw voor de Belgische fauna.

Résumé. Eriocrania sangii, une espèce nouvelle pour la faune beige (Lepidoptera: Eriocraniidae)

Depuis 2007, plusieurs mines d' Eriocrania sangii (Wood, 1891) ont été découvertes dans les province d’Anvers, Limbourg, Luxembourg, Namur et Flandre oriëntale. C'est la première fois que cette espèce est mentionnée de Belgique.

Key words: Ericrania sangii - Belgium - faunistics - first record.

Van de Meutter, F.: Achterheide 16, B-3980 Engsbergen, Belgium. Frank.VandeMeutter@gmail.com.

Steeman, C.: Koning Albertlei 90, B-2950 Kapellen, christiaan.steeman@pandora.be.

Detailed account of the observations and habitat description

While inspecting Betula sp. leaves in a garden at Engsbergen (Tessenderlo, Prov. Limburg) on 28.iv.2009, the First author discovered several leaf mines that clearly belonged to Eriocraniidae, as indicated by the large blotch shape of the mines and the fme and long threadlike structure of the droppings in the mine (so- called frass) (Fig. 1). The mine was conspicuously inflated and the large larva clearly visible. After evacuation of the larva from its mine, the dark greyish colour pointed to its identification as Eriocrania sangii (Wood, 1891), a new lepidopteran species for Belgium (Fig. 2). That day a total of four mines of Eriocrania sangii were found on Betula in that garden. These mines were located

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 121

on two large (>15m) Betula at the south and south- western side of the trees. One tree was fully exposed to the sim, but the other was partly shaded by some willows ( Salix sp.). The height at which the mines were found varied from 1.8 m to 3 m, but no higher branches were searched and mines may have been present at more elevated heights. At a new search in the same garden on 3.V.2009, all mines were already vacated, however, one full mine of E. sangii was found at the northern side of one of the Betula trees, suggesting development may be slower at the more shady (and colder) side of the trees. On 30.iv.2009, the author also visited the nature reserve "De Maten" near Genk (Prov. Limburg). During this visit, more than 10 mines of E. sangii were found on Betula sp. The mines were found at several locations (five trees) situated on both the Genk and Diepenbeek territories. In addition to these observations, Steve Wullaert discovered a full mine of E. sangii on 8.V.2009, in the Lembeekse bossen at Lembeke (Prov. Oost- Vlaanderen). Chris Snyers discovered some ten mines (of which three still inhabited) at a ruderal terrain next to the El 9 highway at Kontich (Prov. Antwerp) on l.v.2009.

Later, it became known that hundreds of mines with larvae of E. sangii had been found earlier on 26.iv.2007 at Grand Bois de Sévry, Javingue (Prov. Namur), leg. C. Steeman. All mines were found on 2-6 m high Betula trees along a forest path. E. sangii occurred here together with many E. unimaculella , E. semipurpurella , and to a lesser extent some E. cicatricella which caused a prominent infestation of the trees. In 2010, this locality was revisited and a similar community of Eriocraniidae observed. Also in 2010, E. sangii was observed at the Engsbergen garden (F. Van de Meutter) and discovered at Brecht, Groot Schietveld (Prov. Antwerp) on 18.V.2010 (C. Steeman). At the latter location, several hundred vacated mines were present, but three mines with the larva still in it could be identified as belonging to E. sangii.

In summary, increased attention for the early Eriocraniidae leaf miners resulted in the discovery of several new and rare species in Belgium since 2007, among which E. sangii. At present E. sangii is known from five provinces in Belgium, and its presence is likely to be confirmed in other provinces as well if searches are continued.

Description of E . sangii and its mine

The larva of E. sangii is monophagous on Betula sp. and creates a blotch mine in the leaf typical of several Eriocraniidae. Young larvae appear lightly greyish due to many minute black warts that cover the integument. The larger the larva grows, the darker it gets and full grown larvae are distinctively dark greyish (the colour of lead, see Fig. 2). In this it differs from all other Eriocraniidae and it may be easily identified on eyesight. Mines start at the edge of a Betula leaf with a short corridor and then proceed as a blotch to the centre. They form a white, full depth blotch that may eventually cover half the leaf s surface. Typical for Eriocraniidae is that the frass (excretions) forms long threads. Pupation follows after evacuation from the mine in the soil. More details on the ecology and habitus of the larva of E. sangii may be found in Ellis (2009).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 122

Figure 1: Leaf mine of Eriocrania sangii on Betula sp., Engsbergen, Belgium 28.iv.2009 (F. Van de Meutter). Note the very dark larva inside.

Figure 2: Evacuated larva of Eriocrania sangii , Engsbergen, Belgium 28.iv.2009 (F. Van de Meutter). Note the dark greyish colour.

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 123

Adults have a wingspan of 9-14 mm and are variable in appearance. So far they cannot reliably be identified on colour or shape, which is why it was probably not seen before in Belgium, although some recent publications provide new keys for adults (Bengtsson et al. 2008). The general appearance is similar to other native Eriocrania species but in E. sangii the light blotch at the outer edge of the forewings is generally (more) conspicuous.

Phenology

The adults fly in March and April and the leaf mines can be found from the end of March until May (Heath 1976, Ellis 2009).

Distribution

The general distribution of this species is from Fennoscandinavia and northem Russia to the Pyrenees and Alps, and from Ireland to Romania (Karsholt 2010). It was not known from Belgium and the Grand Duchy of Luxemburg (De Prins & Steeman 2010, Karsholt 2010), but a series of records is known from the Netherlands (Kuchlein & de Vos 1999, Ellis 2009). Here, it is a relatively rare species with records distributed all over the country. Although stated in the literature as local in Britain (Heath 1976), renewed interest in this group in recent years has shown the species to be well distributed and quite common, especially in northern England. At present, the species is known from five provinces in Belgium, and may be locally very abundant.

References

Bengtsson B. A., Johansson R. & Palmqvist, G. 2008. Nationalnyckeln till Sveriges flora och fauna.

Kakmalar-sackspinnare. Lepidoptera: Micropterigidae-Psychidae. — ArtDatabanken, Uppsala. De Prins, W. & Steeman, C. 2010. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — webhO 1 .ua.ac.be/we/Checklists/Lepidoptera/Lepmain.htm [20/06/20 1 0]

Ellis W. N. 2009. Bladmineerders van Nederland. — www.bladmineerders.nl.

Heath, J. 1976. Eriocraniidae. - In: Heath, J. (Ed.): The Moths and Butterflies of Great Britain and Ireland. Volume I: Micropterigidae - Heliozelidae. — Blackwell Scientific Publications Ltd and The Curwen Press Ltd, 343 p.

Karsholt, O. 2010. Fauna Europaea: Eriocraniidae. - In: Karsholt, O. & van Nieukerken, E. J. (eds.) Fauna Europaea: Lepidoptera, Moths. Fauna Europaea version 2.2. — www.faunaeur.org. [20/06/2010],

Kuchlein, J. H. & de Vos, R. 1999. Geannoteerde naamlijst van de Nederlandse vlinders. — Backhuys Publishers, Leiden, 302 pp.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 124

Eriocrania salopiella (Lepidoptera: Eriocraniidae), new to the Belgian fauna

Steve Wullaert

Samenvatting. Eriocrania salopiella (Lepidoptera: Eriocraniidae), een nieuwe soort voor de Belgische fauna

De eerste exemplaren in België werden gevonden door de Bladmijnen werkgroep te Kluisbergen (Provincie Oost- Vlaanderen) op 22 mei 2009. Twee dagen later werd dezelfde soort talrijk in de "Kleiputten" te Niel (Provincie Antwerpen) aangetroffen. Op 06 juni 2009 werd de soort opnieuw vastgesteld in Oost- Vlaanderen, maar nu te Lembeke, ongeveer 60 km verwijderd van de eerste plaats. In 2010 was de soort in staat om zich nog meer uit te breiden; op 29 mei werden verschillende mijnen op berk gevonden te Ploegsteert (Prov. Henegouwen) en op 05 juni vond Chris Steeman zeer veel mijnen op berk te Nassogne (Prov. Luxemburg).

Résumé. Eriocrania salopiella (Lepidoptera: Eriocraniidae), une espèce nouvelle pour la faune beige

Les premiers exemplaires de Belgique harent trouvés le 22 mai 2009 par notre Groupe d'études "mineurs de feuilles" a Kluisbergen (province de Flandre oriëntale). Deux jours plus tard cette espèce fut rencontrée abondamment dans le domaine "Kleiputten" a Niel (province d'Anvers). Le 06 juin 2009 on a trouvé Tespèce a Lembeke (province de Flandre oriëntale) a une distance de 60 km de la première capture. En 2010 Tespèce a élargi son aire de distribution, le 29 mai 2010 a Ploegsteert (Prov. du Hainaut), plusieurs mines sur bouleau et le 05 juin Chris Steeman a trouvé plusieurs mines sur bouleau a Nassogne (Prov. du Luxembourg).

Key words: Eriocrania salopiella - Faunistics - First record - Belgium.

Wullaert, S.: Vaartstraat 18, B-8710 Wielsbeke Belgium (sw.demijnen@gmail.com)

Introduction

On 22 May 2009, the Workgroup Belgian Leafminers, consisting that day of Dries De Vreeze, Chris Snyers, and myself, collected some tenanted mines of Eriocrania salopiella Stainton, 1854 on birch ( Betula sp.) at Kluisbergen (prov. of East Flanders). This is the first record of this species for the Belgian fauna. Two days later, the species was found again, this time very plentiful in the domain "Kleiputten" at Niel (prov. of Antwerp). The mines still contained young, eating caterpillars. On 06 June, numerous mines were found in the province of East-Flanders, but this time at Lembeke, about 60 km away from the First place.

In 2010, Eriocrania salopiella has spread some more over the country. On 29 May, the workgroup found a few mines at Ploegsteert (prov. of Hainaut) and on 05 June, Chris Steeman found lots of tenanted mines at Nassogne (prov. of Luxembourg). The species is apparently well established in Belgium, because everywhere we found mines, it was always in high numbers. Hitherto, this new Belgian species has been found in four provinces: Antwerp, East-Flanders, Hainaut, and Luxemburg.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 125

Figs. 1-3. Larva of Eriocrania salopiella Stainton, 1854. Lembeke (Belgium, East Flanders), 06.vi.2009, leg. Workgroup Leafminers. Fig. 4.- Cut in under epidermis made by the Caterpillar just before pupation in the soil. (Photos S. Wullaert). Figs. 5-6- Vacated leafmines of Eriocrania salopiella Stainton, 1854 on Betula sp., Kluisbergen (Belgium, East Flanders), 22.V.2009, leg. Workgroup Leafminers. (Photos C. Snyers).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 126

Biology

Mine: Typical for this Eriocrania- species is that the egg is never laid far away from the midrib. From there starts a short corridor that is almost completely filled with frass deposited in irregular flakes. The mine then tums into a blotch mine which crosses the mid- and sideribs, in this bloth the frass is arranged in long black threads. The Caterpillar makes a cut in the under epidermis through which it leaves the mine and pupates in the ground. The caterpillars can be found in May and June. They exclusively live on birch ( Betula sp.) (Ellis 2009). The next generation appears in April of the following year. The imago has a wing span of 09-12 mm.

Distribution

In the Benelux, the species was hitherto only recorded from the Netherlands (Ellis 2009). In the rest of Europe E. salopiella is present in the British Isles, Ireland, Denmark, France, Germany and in all of the Scandinavian countries. It has not been recorded yet from large countries like Italy, Portugal or Spain. In Central and Eastem Europe the species is present in the Czech Republic and in North- and Northwest Russia (Karsholt & van Nieukerken 2010).

Acknowledgements

Thanks to Willem Ellis and Rob Edmunds for the confirmation of the species identification, to Willy De Prins for commenting on the paper, to the members of the Workgroup Leafminers, Chris Snyers and Dries De Vreeze, who were accompanying the author on several trips.

References

Ellis, W. N. 2009. Bladmineerders van Europa. — www.bladmineerders.nl. visited 29 August 2010).

Edmunds, R. 2009. British leafminers. — www.leafmines.co.uk (visited 29 August 2010).

Karsholt, O. & van Nieukerken, E. J. 2004. Fauna Europaea, Eriocraniidae . — In: Karsholt, O. & van Nieukerken, E. J. (eds.) Lepidoptera, Moths. Fauna Europaea version 2.2, www.faunaeur.org (visited 29 August 2010).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 127

Korte mededeling: Het beukenrouwtorretje, Diaclina fagi, ook aangetroffen in Frankrijk (Coleoptera:

Teneb rionidae)

Willy Troukens

Diaclina fagi (Panzer, 1799) werd in België voor het eerst gevonden in 2008 (Troukens 2010: 21-22). Oorspronkelijk leefde dit kevertje in Zuid-, Midden- en Oost-Europa maar het verspreidde zich vanaf 1944 ook in Duitsland (Reibnitz 2006: 1).

Uit een publicatie van F. Soldati (2007: 10) blijkt dat D. fagi nu ook Frankrijk is gaan koloniseren. Sinds 1980 is zijn aanwezigheid al gemeld in 17 departementen. Het verspre idingskaartje situeert zijn aanwezigheid in 14 zuidelijke departementen waaronder Corsica, maar ook noordelijker in de departementen Haute-Savoie, Moselle en Bas-Rhin.

In West-Europa is de opmars van D. fagi blijkbaar niet meer te stuiten. Eigenaardig genoeg is hij in buurland Nederland nog altijd niet gemeld (Vorst 2010:139-141).

Graag een woord van dank aan Jean-David Chapelin-Viscardi (Muséum des Sciences naturelles, France, Orléans) voor zijn bereidwillige hulp bij het zoekwerk naar Franse informatiebronnen.

Bibliografie

Reibnitz, J. 2006. Die Kafer-Fauna Südwestdeutschlands. Tenebrionidae, Schwartzkdfer, Diaclina fagi (Panzer, 1799). — Arge SWD Koleopterologen, www.entomologie.stuttgart.de [01 september 2009].

Soldati, F. 2007. Fauna of France and Corsica. Coleoptera Tenebrionidae (Alleculinae excluded).

Systematic catalogue and atlas. — Mémoires de la Société linnéenne de Bordeaux 6: 1-185. Troukens, W. 2010. Een nieuwe keversoort voor de Belgische fauna: het beukenrouwtorretje, Diaclina fagi (Coleoptera: Tenebrionidae). — Phegea 37(1): 21-22.

Vorst, O. 2010. Catalogus van de Nederlandse kevers (Coleoptera). — Monografieën van de Nederlandse Entomologische Vereniging 11.

Phegea 38 (4) (Ol.XD.2010): 128

De macro-nachtvlinderfauna (Lepidoptera) van Zandig-Vlaanderen tussen Brugge en Gent en van de Scheldepolders in het Meetjesland (1969/1983-2010)

Tom & Daniël Sierens, Omer Van de Kerckhove, Mare Van Opstaele en Boudewijn Kindts

Abstract. The Macro-Heterocera (Lepidoptera) of the region between Brugge and Ghent and of the polders of river Schelde in Meetjesland (1969:1983-2010)

This paper contains the results of 28 years of inventarisation of Heterocera in the region between Bruges and Ghent. Also a short description of the studied biotopes is given. The first Flemish specimen of Schrankia taenialis (Hübner, 1809) is reported.

Résumé. Les macro-hétérocères (Lepidoptera) de la région entre Bruges et Gand et des polders du Meetjesland (1969/1983-2010)

Cet article contient des résultats de 28 années d’inventaire des Hétérocères dans la région entre Bruges et Gand. En outre, une brève decription des biotopes étudiés est donnée. Le premier exemplaire flamand de Schrankia taenialis (Hübner, 1 809) est signalé.

Key words: Belgium - Flanders - Faunistics - Schrankia taenialis.

Sierens, T.: Tijkstraat 6, B-9000 Gent. tom.sierens@fulladsl.be Sierens, D.: Markt 5, B-9930 Zomergem.

Van de Kerckhove, O.: Alfons Bursensstraat 47, B-1785 Merchtem.

o. vandekerckhove@yahoo . com

Van Opstaele, M.: Vrekkemstraat 73, B-9910 Ursel. marc.vanopstaele@telenet.be Kindts, B.: Patersstraat 48, B-9900 Eeklo. boudewijn.kindts@scarlet.be

1. Een bijdrage tot de inventarisatie van de streek tussen Brugge en Gent

Grote delen van Vlaanderen zijn tot voor kort slecht geïnventariseerd geweest op het gebied van nachtvlinders. Toen in 1985 het laatste deel verscheen van de Catalogue des macrolépidoptères de Belgique (Hackray & Sarlet 1969-1985) bleek het aantal gegevens uit het westen van het land, met uitzondering van de kuststreek, erg beperkt. Vooral uit het zogenaamde ‘district flandrien’, het entomologisch district Zandig-Vlaanderen, bleken er maar weinig (historische én voor die tijd recente) gecentraliseerde gegevens te zijn. In vergelijking met de meeste andere streken werd het gebied wellicht als oninteressant beschouwd, en natuurgebieden als het Drongengoed waren vaak vrij moeilijk bereikbaar. Veel waarnemingen die voorhanden waren, kwamen gewoon van tuinvangsten van de entomologen die in het gebied woonden. Uiteraard zijn er uitzonderingen, maar globaal is het beeld dat zowel historische collectie- als gepubliceerde gegevens voor de streek schaars zijn.

In ons onderzoek hebben we ons, vrij arbitrair, geconcentreerd op het gebied tussen Brugge en Gent: het Meetjesland en een goed deel van het zogenaamde Houtland. Het onderzoeksgebied wordt begrensd door het kanaal Gent- Terneuzen in het oosten, de Nederlandse grens in het noorden, een lijn die Nevele met Ruiselede verbindt in het zuiden, en de bossen ten oosten van Brugge in het westen. Uit de verzamelde gegevens, vooral sinds onze eigen

Phegea 38 (4) (Ol.XII.2010): 129

inventarisaties in een reeks natuurgebieden met de hulp van kwikdamplampen aangesloten op generatoren (sinds 1983), kunnen we de conclusie trekken dat de streek een aanzienlijk rijkere nachtvlinderfauna heeft dan vroeger gedacht. Behalve de kreken van het Meetjesland in de (Schelde)polders, behoort het hele onderzochte gebied tot wat Hackray & Sarlet het ‘Vlaams district’ noemden. Onze inventarisatielijst voegt ca. 115 soorten macronachtvlinders toe aan de lijst van dit district (1).

In totaal zijn in de regio met zekerheid 490 soorten genoteerd in vier decennia (1969-2010). Hoewel de streek geen ‘exclusieve’ soorten voor België kent, noteren we toch heel wat zeldzaamheden.

2. Bespreking van de onderzochte gebieden

2.1. Het Drongengoed

Het Drongengoed hebben we vooral intensief met kwikdamplampen geïnventariseerd in de periode 1983-1993. Het totaal aantal macro-nachtvlinders dat met zekerheid is vastgesteld bedraagt 373 soorten. Nergens in de streek komen meer soorten voor .

Het Drongengoed is het grootste aaneengesloten bosgebied van Oost- en West- Vlaanderen (730 ha). Het ligt op een lange verheven en ondoordringbare Bartoonkleirug, de zogenaamde cuesta van het Meetjesland. De bodem in het Drongengoed is meestal uitgesproken nat (pure klei waar er een tamelijk uitgesproken reliëf is, elders een deklaag van zandleem of zand).

Het oorspronkelijke, natuurlijke habitat van het grootste deel van het Drongengoed is een zuurminnend berken-eikenbos (Querco-Betuletum) - maar in de voedselrijke zuidrand komt ook eiken-beukenbos voor (Fago-Quercetum).

Er leven goede populaties van typische soorten als Achlya flavicornis (tot 6 1 ex op 1 lamp), Polyploca ridens (tot 13 ex op 1 lamp), Harpyria milhauseri (tot 1 1 ex op 1 lamp), Peridea anceps (tot 40 ex. op 1 lamp), Stauropus fagi , Moma alpium , Trisateles emortualis , Aethalura punctulata , Comibaena bajularia , Agriopis aurantiaria (in 1986 en 1987 massaal), en Synanthedon vespiformis. Een aparte vermelding verdient Heterogenea asella , waarvan in België nauwelijks waarnemingen bestaan. Boudewijn Kindts vond hier van deze soort rupsen op berk (1 ex. in 1973) en eik (3 ex. in 1982-1983). Tijdens onze intensieve inventarisaties in 1983-1993 troffen we 10 ex. van de kleine slakrups op licht aan.

Lokaal komt veel Lonicera voor, waar de kleine ijsvogelvlinder ( Limenitis camilla) en Xylocampa areola (tot 12 ex. op 1 lamp) vrij vaak aangetroffen worden. In de jaren ’70 was dit ook het biotoop van Hemaris fuciformis , maar de glasvleugelpijlstaart lijkt sinds 1980 in dit gebied uitgestorven te zijn.

Andere belangwekkende loofbospopulaties voor de streek zijn onder andere Odontopera bidentata , Lobophora halterata en Plagodis pulveraria. Zeuzera pyrina (tot 15 ex. op 1 lamp) en Xestia sextrigata (tot 17 ex. op 1 lamp) zijn algemeen. Autographa jota (in de jaren ’80 meer dan eens tot 4 ex. op 1 lamp) lijkt een sterke terugval te kennen sinds de jaren ’90.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 130

Vermeldenswaardig zijn verder nog eenmalige waarnemingen in het midden van het bosgebied van Anaplectoides prasina, Lycia hirtaria en Theria primaria , drie soorten die niet bekend staan om grote zwerfneigingen, en die mogelijk ook kleine populaties hebben in het gebied. A. prasina is ten zuiden van Gent vrij gewoon, maar ontbreekt normaal in de in dit artikel besproken regio. Waar Populus groeit, is Orthosia populeti een gewone soort (tot 13 ex. op 1 lamp).

Door grootschalige exploitatie van het bos kreeg het Drongengoed in vroegere eeuwen een ander uiterlijk. Tot in de 18de eeuw was het gebied grotendeels een typisch Vlaams woest ‘veld’ of ‘wastine’, een open gebied met stukken drassige heide, schraal grasland en kreupelhout. Natuurbeheer is er op gericht delen van die (voor de streek nu zeldzame) veldrelicten te herstellen. Dit gebeurt in het Natuurpunt-reservaat ‘Maldegemveld’ (sinds 1993), in het noorden van het Drongengoed - waar de bodem vochtige zandgrond is, en bij het vliegveld van het militair domein. We vinden hier relicten van zowel Noord- Atantische vochtige heide met Erica tetralix als van heide met Calluna, droog en vochtig heischraal grasland, en vochtige, venige graslanden met een typische veldrussenassociatie (Crepido-Juncetum acutiflori).

Lokaal en zeldzaam komen in relicten van heide en heischraal grasland nog geïsoleerde en bedreigde populaties voor van dagvlinders zoals het groentje (' Callophrys rubi) en de aarbeivlinder ( Pyrgus malvae). Tot de jaren 1970 was de bruine eikenpage ( Satyrium illicis) een gewone soort in de buurt van solitaire eikjes, maar gebrek aan geschikte leefomstandigheden maakte dat deze soort hier in de jaren '80 bijna verdween.

Van de nachtvlinders die bijzonder zijn voor de streek noemen we heidesoorten als Elaphria venustula , Lycophotia porphyrea en Eupithecia nanata. Ook Idaea muricata , Saturnia pavonia, Synanthedon spheciformis , S. culiciformis en Itame brunneata worden hier gezien, de laatste soort ook al lang vóór de recente gebiedsuitbreiding. Bremsoorten als Pseudopterna pruinata en Chesias rufata zijn uiterst zeldzaam (geworden) of uitgestorven. Phytometra viridaria, een uiltje dat gebonden is aan heischrale graslanden met Polygala, verdween omstreeks 1980.

Maar er zijn ook nieuwkomers. Sinds 1995 wordt Zygaena trifolii in de buurt van Lotus in het gebied gezien. Tegenwoordig is de soort zelfs zeer algemeen op natte terreinen met veel moerasrolklaver ( Lotus pedunculatus). Aan de oostkant van het vliegveld vlogen in 2009 meer dan 140 ex. op een terrein van 1 ha! Een andere nieuwe soort van Lotus- biotopen is Euclidia glyphica. De twee soorten duiken het laatste decennium ook op andere plaatsen op, onder andere aan de bermen langs het kanaal Gent-Brugge. Vlakbij een vindplaats van rode ogentroost ( Odontites vernum) vonden we Perizoma bifaciata.

Vanaf de 19de eeuw werd massaal naaldhout aangeplant, nu goed voor de helft van de beboste oppervlakte van het Drongengoed. Van de naaldbossoorten noemen we grote tot zeer grote populaties van Hyles pinastri , Lymantra monacha, Eilema depressa , Eupithecia indigata, E. lariceata, Peribatodes secundaria en Thera variata (die hier beduidend algemener is dan Thera

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 131

brittanica). Een enkele maal zijn ook Eupithecia abietaria en Macaria signaria hier aangetroffen. Laspeyria flexula is wellicht verdwenen uit dit biotoop. Halverwege de jaren ’80 werden hier van deze soort nog tot 5 ex. op 1 lamp gezien; de laatste twintig j aar is hij in de hele regio niet meer waargenomen.

2.2. Het Leen

Boudewijn Kindts heeft Het Leen sinds 1972 goed onderzocht op het voorkomen van rupsen. In 1995-1997 en in 2009-2010 deden we een serie inventarisaties met UV-licht.

Het Leen is een provinciaal domein (260 ha), gelegen tussen Eeklo, Waarschoot en Zomergem, in de ecoregio van de pleistocene riviervalleien, die vooral uit vochtige zandgronden bestaan. Zoals zo vaak in de streek is het bestaan van Het Leen het resultaat van grote 18de eeuwse bebossingen van een ‘veld’. Het Leen was tussen 1937 en 1972 een militair domein dat niet toegankelijk was voor het publiek. Relicten van heide en heischrale graslanden zijn hierna snel erg schaars geworden. Met zijn uitgebreid netwerk van betonwegen en vijftien vijvers heeft het domein nu een parkachtig voorkomen.

De mooie partijen Quercus robur van Het Leen herbergen de enige ons bekende populaties in de streek van Apocheima hispidaria en, merkwaardig, Cymatophorima diluta (in 2009 tot 90 ex. op 1 lamp!). Polyploca ridens is hier gewoon, net als Drymonia querna (beide tot 20 ex. op 1 lamp) en Eupithecia dodoneata. Ook Hypomecis r o horaria heeft hier het laatste decennium een mooie populatie uitgebouwd. Bij inventarisaties in de jaren ’90 werd de soort nooit gezien. In 2009 bevestigde Boudewijn Kindts dat ook Amphipyra berbera in Oost-Vlaanderen voorkomt, door rupsenvondsten op Quercus (22-4-2009) en wilgenroosje ( Epilobium angustifolium ) (17-5-2009).

In de gemengde bossen hebben Ipimorpha retusa , Asthena albulata , Anticollix sparsata (lokaal bij Lysimachia vulgaris zeer algemeen, ca. 70 ex. in de omgeving van enkele planten!), Electrophaes corylata, Parectropis similaria en Abraxas sylvata (sterk achteruitgaand het laatste decennium) veruit de grootste populaties die ons in de wijde omgeving bekend zijn.

Verschillende korstmos-beertjes komen massaal voor: we noemen Eilema sororcula (vroeger spaarzaam; in 2009 tot 120 ex. op 1 lamp), Miltochrista miniata (tot 240 ex. op 1 lamp) en Pelosia muscerda (tot 200 ex. op 1 lamp).

In de vochtige dreven zijn gewone engelwortel {Angelica sylvestris) en berenklauw ( Heracleum sphondylium) heel talrijk. Hier leven de rupsen van Eupithecia trisignaria en Esselinat(P\ Bij wilde framboos ( Rubus idaeus) komt Pennisetia hylaeiformis voor. Vermeldenswaardig zijn zeker ook de (kleine) populaties van Phymatopus hecta , Gagitodes sagittata , Philereme vetulata (sinds 2008) en Heterogenea asella. Het ene exemplaar van Eurois occulta (1996) was vermoedelijk een zwerver.

Mare Van Opstaele heeft in Het Leen de enige ons bekende relictpopulatie voor Oost-Vlaanderen ontdekt van Nola aerugula (7-7-1997) én het eerste met zekerheid bekende Vlaamse exemplaar gevangen van Schrankia taenialis (22-7-

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 132

1996). Dit zijn soorten die geassocieerd worden met heiden. De andere bekende vindplaatsen van S. taenialis in België bevonden zich tot 2009 in de kalkstreek en de Gaume. In 2010 werd de soort echter ook elders in Vlaanderen gevonden, nl. te Engsbergen (Limburg) en Zarlardinge (Oost-Vlaanderen) (waamemingen.be/soort/view/9809). Waarschijnlijk is de soort in het verleden over het hoofd gezien, verward met een micro, of verwisseld met de veel algemenere S. costaestrigalis . In Het Leen was deze laatste in de jaren '90 nog niet opgemerkt. Tegenwoordig is het er een gewone verschijning.

Bij naaldbomen valt het vrij massale voorkomen van Lymantria monacha op (tot 75 ex. op 1 lamp).

2.3. De Gulke Putten

Het gros van onze gegevens van de Gulke Putten komt van een honderdtal inventarisatie-avonden met licht en smeer in 1992-1996.

De Gulke Putten ligt net als het Drongengoed in de ecoregio van de Vlaamse cuesta’s. Het (niet vrij toegankelijke) Natuurpunt-reservaat (16 ha, in 2001 uitgebreid tot 99 ha) ligt in Wingene, op een cuesta van lemige zandsteenbanken tussen Hertsberge en Lotenhulle. We vinden hier voor de streek unieke relicten van heischraal grasland - zowel de droge associatie liggend walstro-schapengras (Galio hercynici-Festucetum ovinae) als de vochtige associatie liggende vleugeltjesbloem-heidekartelblad (Gentiano pneumonanthes-Nardetum), vergraste heide gedomineerd door pijpenstrootje ( Molinia caerulea), venige heide en hakhoutgedeelten. Het uitzicht van het gebied is te verklaren door de ligging aan een radiozendstation. De omgeving van de zendmasten moest steeds open gehouden worden. Hierdoor werd er altijd gemaaid en gekapt, en konden delen van heide en heischraal grasland van het aloude Bulskampveld overleven. Net als in het Drongengoed hebben Callophrys rubi en Pyrgus malvae hier restpopulaties.

In en rond venige heide en vochtig heischraal grasland vinden we een hele reeks bijzondere nachtvlinders voor de streek: Macrothylacia rubi (algemeen), Saturnia pavonia, Ematurga atomaria , Xestia baja , Enargia paleacea , Autographa pulchrina en Phytometra viridaria, gebonden aan de zeer typerende liggende vleugeltjesbloem ( Polygala serpyllifolia). Uiteenlopende soorten als Korscheltellus lupulinus , Mythimna pudorina (tot 50 ex. op 1 lamp) en Paras tichtis suspecta (tot 55 ex. op 1 lamp) hebben hier hun grootste populatie van de streek.

De droge delen herbergen verrassend grote populaties van Eupithecia subumbrata , Nola aerugula, Amphipoea oculea en Tholora cespites. Acronicta auricoma , Hada plebeja, Lythacodia porphyrea en Chesias rufata zijn in kleinere aantallen aangetroffen.

Van de bos- en hakhoutsoorten vermelden we Tetheella fluctuosa, Odontopera bidentata en goede populaties van Anticollix sparsata (bij Lysimachia vulgaris), Agrochola helvola en Xanthia aurago.

Phegea 38 (4) (Ol.XÏÏ.2010): 133

2.4. Ryckevelde / Schobbejakshoogte

De Schobbejakshoogte is goed onderzocht in de jaren ’90, vooral door Mare Van Opstaele in 1996-1997.

Het is een klein landduingebied (6 ha) beheerd door Natuurpunt, aan de rand van het bosgebied Ryckevelde (130 ha) tussen Sijsele, Sint-Kruis en Oedelem. Op plaatsen waar de hele plantenvegetatie werd vernietigd kon de vrijgekomen zandgrond op de ‘velden’ lokaal verstuiven tot landduinen. Vandaag is deze habitat uiterst zeldzaam in de streek. Er is een relict-plantenvegetatie van droog heischraal grasland, droge heide en typische droge graslandvegetaties (buntgrasverbond (Crynephorion canescentis) - dwerghaververbond (Tero- airion)).

De Schobbejakshoogte is bekend voor de enige populatie van Satyrium ilicis in West-Vlaanderen.

Bij de nachtvlinders zijn de blikvangers twee echte specialisten van droge graslanden: Agrotis vestigialis , een soort die we in West-Vlaanderen alleen in de duinen verwachten en, vooral, Calamia tridens (tot 9 ex. op 1 lamp), een soort die tegenwoordig als zeer zeldzaam beschouwd wordt in heel België en die zelfs van veel van zijn vliegplaatsen in de Kempen verdwenen is. Belangwekkend zijn ook de vrij grote populaties van Amphipoea oculea en Lycophotia porphyrea. In de jaren ’90 kwam in de buurt van de toen talrijke bremstruiken ( Cytisus scoparius ) een grote populatie van Chesias legatella voor.

2.5. Bourgoyen-Ossemeersen

In de Bourgoyen-Ossemeersen hebben we gegevens verzameld vanaf de jaren ’80. Ook recent hebben we het gebied intensief onderzocht met kwikdamp lampen (2007-2010).

De Bourgoyen en de Ossemeersen zijn een stedelijk natuurreservaat (230 ha) met periodiek onder water staande graslanden en hooilandgebieden aan weerszijden van een afgesneden Leie-arm in Mariakerke, vlakbij Gent. We treffen hier onder andere dotterbloemgraslanden (Calthion palustris), zeggenvegetaties (zeggengemeenschappen met scherpe zegge en oeverzegge (Caricion gracilis)) en veel riet aan. Een klein aangeplant gemengd bos bij de centrale Valkenhuishoeve zal weldra verdwijnen.

Het gebied is vooral belangrijk als refuge voor in de regio zeldzame soorten van moerassen en natte graslanden zoals Orthonama vittata (tot 20 ex. op 1 lamp) en Idaea fuscovenosa. De mooie partijen Carex, Juncus en Valeriana officinialis verklaren de aanwezigheid van resp. Lithacodia uncula , Coenobia rufa en Eupithecia valehanata. Opvallend algemeen zijn hier Plusia festucae , Schrankia costaestrigalis , Celaena leucostigma, Scopula immutata en Spilosoma urticae : 25 ex. op een avond zijn hier normaal voor deze soorten. Ook Mormo maura en Cerura erminea worden hier gezien. In 2009 ontdekte Tom Sierens door gerichte zoektochten in de buurt van hoombloem ( Cerastium fontanum ) een populatie van de overdag vliegende Eupithecia pygmaeata. Het betrof de eerste waarnemingen voor de provincie Oost-Vlaanderen.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 134

Mythimna impura is hier lokaal soms buitengewoon algemeen en ook Diarsia rubi is zeker op bloeiend riet met vele honderden exemplaren tegelijk aan te treffen. Van de talrijke rietsoorten noemen we o.a. goede populaties van Simyra albovenosa , Archanara dissoluta , Archanara geminipuncta en Leucania obsoleta.

Bij Acer vonden we de laatste jaren Ptilodon cucullina (tot 5 ex. op 1 lamp) en recent werd ook de Clematis -spanner Horisme tersata gezien (20-8-2008). Dit was de eerste waarneming in Oost-Vlaanderen.

2.6. Meetjeslandse kreken

Het krekengebied van Assenede was al vroeger, in 1977-1984, gedocumenteerd door J. Schuurmans e.a. (Schuurmans & Myncke 1980)(4). Ook wij hebben tussen 1992 en nu geregeld licht- en smeertellingen gedaan in het (hele) Meetjeslandse krekengebied.

De kreken zijn overblijfselen van middeleeuwse dijkdoorbraken. Interessante kreken zoals de Roeselarekreek in Sint-Margriete en de Grote en Rode Geul in Assenede hebben mooie rietkragen en rietmoerassen in de nabijheid (Phragmition australis). Dit zorgt voor grote populaties van Mythimna straminea, Arenostola phragmitides, Simyra albovenosa , Chilodes maritimus , Archanara dissoluta , A. geminipuncta , A. neurica en Phragmataecia castaneae (de laatste twee soorten zeer lokaal). Net over de Nederlandse grens vliegt in dit biotoop Pelosia obtusa.

Lisdodde en gele lis zijn plaatselijk gewoon in de streek, net als nachtvlinders als Nonagria typhae , Archanara sparganii en Celaena leucostigma. Spilosoma urticae is in deze biotopen doorgaans de algemeenste Spilosoma (tot 30 ex. op 1 lamp) en ook Korscheltellus lupulinus vliegt hier lokaal nog talrijk.

Randvegetaties herbergen typische planten als heemst ( Althaea officinalis ). In de jaren '70 en begin jaren ’80 werd op plaatsen met deze waardplant Larentia clavaria gemeld (Schuurmans & Myncke 1980), maar deze soort is bij verschillende gerichte zoektochten na 1992 niet meer gezien. In Zeeland wordt hij wel nog gespot. Poelruit ( Thalictrum flavum) is de waardplant van zeldzaamheden als Lamprotes c-aureum en Gagitodes sagittata , maar ook deze soorten werden hier de laatste twee decennia niet meer waargenomen. Zeer lokaal werd in de buurt van rode ogentroost ( Odontites vernus) in de jaren ’90 Perizoma bifaciata gezien. In drassige weilanden met ratelaar (Rhinantus) komt Perizoma albulata nog voor, en op zulte (Aster tripolium) zijn als van oudsher de rupsen van Cucullia asteris te vinden. De typische poldersoort Apamea oblonga lijkt sterk achteruit te gaan.

Kalkrijke dijken, zoals de Doornendijk in Assenede, hebben soms mooie struweel- en kruidvegetaties. Tot de belangrijkste soorten hier rekenen we Idaea subsericeata en, bij populieren, opvallend grote populaties Xanthia ocellaris en Ipimorpha subtusa. O.a. Macrothylacia rubi , Idaea humiliata en Lygephila pastinum, die hier vroeger ook gesignaleerd zijn, hebben we nooit teruggezien na 1992.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 135

2.7. Tuinen in ruraal gebied in Ursel

Er is met licht( vallen) gevangen in enkele tuinen op het platteland van Ursel, in het midden van een open cultuurlandschap van bemeste akkers en weiden (meersen).

Eén locatie is een oude boomgaard op 500 m van de Keigatbossen, een geïsoleerde uitloper van het grote Drongengoedbos. Vooral op smeer werden hier in de jaren '80, begin jaren '90 soorten als Naenia typica, Amphipyra tragopoginis, Graphiphora augur en Dypterigia scrabiuscula normaal in meerdere exemplaren per avond gezien. Al deze soorten lijken echter nadrukkelijk achteruit te gaan. Wel nog steeds gewoon zijn hier bv. Apamea lithoxylaea (tot 25 ex. op 1 lamp), Synanthedon myopaeformis (op Malus) en Synanthedon tipuliformis (in moestuinen op Ribes).

Verschillende soorten die we hier vonden, maar die thuishoren in andere biotopen, suggereren zwerfgedrag. We noemen zeldzame bossoorten als Plagodis pulveraria , maar ook poldersoorten zoals Apamea oblonga (1987 — 1988) en Mythimna favicolor. Over de status van deze laatste soort is er veel onduidelijkheid, maar een exemplaar dat Daniël Sierens op 30-6-1989 in Ursel ving, lijkt aan alle kenmerken van favicolor te voldoen.

Uit dit cultuurlandschap komen ook de enige waarnemingen uit de streek van Triphosa dubitata , Sideridis albicolon (1989) en een gaaf exemplaar van Chortodes extrema (11-6-1997, leg. J. Brusselle).

2.8. Zomergem-centrum

Het centrum van Zomergem ligt, net als het Drongengoed, op de kleicuesta Zomergem-Oedelem. Het dorp wordt doormidden gesneden door het Schipdonkkanaal met zijn lange populierenrijen. In tuinen komen o.a. oude essen (. Fraxinus ), linden ( Tilia ), iepen ( Ulmus ) en lange ligusterhagen ( Ligustrum ) voor.

De meeste van de meer dan 300 aangetroffen soorten zijn gevonden door dagelijks eenzelfde korte wandeling te maken langs enkele straten in de bebouwde kom en daarbij te speuren naar nachtvlinders op muren en vensters (1983-2010). Er zijn, zoals te verwachten, veel gelijkenissen met het ruraal gebied in het naburige Ursel.

Behalve enkele zeldzame trekvlinders (bv. Chrysodeixis chalcites was hier tussen 1989 en 1996 een algemene bezoeker van Buddleja ), typische dwaalgasten (bv. Hyles gallii in 2000) en soorten die thuishoren in de habitats van de wijde omgeving (bv. Laspeyria flexula in 1986; 2 ex. Chilodes maritimus in 1990; 4 ex. Apamea oblonga in 1987-1988), noteren we hier geïsoleerde vondsten van Litophane semibrunnea , Orthosia miniosa , Rhyacia simulans (2 ex. in 1 985— 1987), Xanthia gilvago (2 ex. in 1987), Eupithecia pussilata , E. insigniata en Theria primaria.

Gewone tuinsoorten zijn hier sinds jaar en dag Sphinx ligustri (vooral als rups), Diloba caeruleocephala , Eupithecia innotata , Selenia lunularia en Ennomos autumnaria. Tussen 1989 en 1997 werden jaarlijks verscheidene ex.

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 136

van Rheumaptera cervinalis gezien. Apeira syringaria, maar vooral Craniophora ligustri en Litophane leautieri (beide pas de laatste vijfjaar opgemerkt en nu heel gewoon!), zijn aan een sterke opmars bezig.

Notodontidae met Salix of Populus als waardplanten, zoals Furcula bifida , Clostera anachoreta, Gluphisia crenata en Notodonta tritophus , zijn hier gewone soorten.

Gerichte zoektochten naar rupsen van Cucullia absinthii op bijvoet (. Artemisia vulgaris) leveren vaak resultaat op. Atriplex- soorten zoals Eupithecia simpliciata (bv. 5 ex. tussen 27-7 en 8-8-1990), Pelurga comitata en Trachea athplicis kunnen tijdelijk vrij gewoon zijn bij braakgronden (sterk antropogeen gestoorde plaatsen).

Tot 1990 lag in het centrum van Zomergem meer dan tien jaar lang een braakgrond van enkele hectare op het terrein van een oude azaleakwekerij op een verkaveling te wachten. Hier verscheen op de droge stukken veel struikheide ( Calluna vulgaris ), brem ( Cystisus scoparius ), en droog grasland met sint- janskruid ( Hypericum perforatum)\ op vochtige delen verscheen poelruit (. Thalictrum flavum). Dit maakt de tijdelijke aanwezigheid begrijpelijk van Lycophotia porphyrea , Eupithecia nanata , Chesias rufata (7 ex. in 1983-1990), Aplocera efformata (massaal) en Gagitodes sagittata (3 ex. in 1984-1987, vermoedelijk kolonisatie vanuit Het Leen).

Enkele soorten zijn sterk achteruitgegaan - een tendens die vaak in heel de regio merkbaar is. We noemen bij de opvallendste: Leucoma salicis (spoorloos na 1986, typisch voor sterk fluctuerende Lymantriidae?), Agrochola lychnidis (laatste waarneming in 1990), Cryphia raptricula (piek tussen 1986 en 1991 met jaarlijks 3 a 8 ex.), Hadena compta en Amphipyra tragopoginis . Ook Ceramica pisi , Autographa jota en Ennomos erosaria werden vroeger vrij regelmatig in geïsoleerde ex. gezien, maar ontbreken de laatste jaren totaal. Zeer merkwaardig is ook het plotse verdwijnen van Ennomos fuscantaria. In het najaar van 1984 kwam de soort nog vrij algemeen voor, daarna is zij hier nooit meer gezien.

Abraxas grossulariata is al lang niet meer de algemene tuinspanner van enkele decennia geleden.

3. Algemene tendensen

Enkele soorten die in de Nederlandse bewerking van het handboek van Waring & Townsend (2006) of volgens de inschatting van www.waamemingen.be zeldzaam of niet gewoon genoemd worden, zijn in de streek tussen Brugge en Gent bijna overal goed present: rietsoorten als Chortodes fluxa en Arenostola phragmitides , en andere soorten van natte biotopen als Thumata senex, Apamea unanimis en Mesoligia literosa.

In alle grote bosgebieden in de streek zijn een hele reeks soorten vrij tot zeer goed vertegenwoordigd, hoewel ze in België bekend staan als (minstens) 'niet zo gewoon’: Achlya flavicornis , Harpyia milhauseri, Stauropus fagi, Peridea anceps, Agriopis aurantiaria, Cepphis adv en aria, Idaea emarginata , Anticollix sparsata, Lobophora halterata , Mesoleuca albicillata , Scopula nigropunctata , Cerastis rubricosa, Chortodes pygmina , Trisateles emortualis, Xylocampa

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 137

areola , Xestia sexthgata, Pseudoips prasinana, Drepana cultraria , Zeuzera pyrina en in naaldbossen Lymantra monacha , Eilema depressa en Thera variata.

Van de in België goed verspreide en/of niet zo zeldzame soorten die opvallend genoeg totaal lijken te ontbreken in de streek noemen we soorten van uiteenlopende habitats als Euphyia unangulata (er is ons slechts één oud exemplaar bekend van de Oude Vaart in Aalter), Drymonia dodonaea, Lythria cruentaria , Conistra rubiginea , Cerapteryx graminis , Shargacucullia scrophulariae, Asteroscopus sphinx , Dryobotodes eremita en Dendrolimus pini. Acronicta rumicis en Drepana curvatula , elders dikwijls banale soorten, zijn hier grote zeldzaamheden.

3.1. Winnaars

Een aantal soorten die zowat overal in opkomst zijn de laatste 5 a 15 jaar slaan ook de streek tussen Brugge en Gent niet over. Er zijn de evidente nieuwkomers zoals Chloroclysta siterata (1996), Ligdia adustata (2003), Prosperinus prosperina (2004), Thaumetopoea processionea (2007), Litophane leautieri (2004), Polypogon plwnigeralis (2008) en nieuwe trekvlinders als Macdonnoughia confusa (1994, maar al eerder gezien door M. Faquaet in Assenede), Platyperigea kadenii (2008) en een enkele vangst van Dysgonia algira (2006). Stegania trimaculata , intussen een gewone soort tussen Antwerpen en Brussel, lijkt de streek (nog?) niet gekoloniseerd te hebben.

Het bestek van dit artikel laat niet toe grondig in te gaan op mogelijke verklaringen, maar we willen niet nalaten op zijn minst enkele tendensen te signaleren.

De opmars van de lichenensoorten na het warme jaar 1989 is al door andere auteurs opgemerkt. Atolmis rubricollis en Eilema sororcula waren in de jaren ‘80 nog vrij uitzonderlijke vondsten, nu zijn ze in de geschikte biotopen (heel) gewoon. Miltochrista miniata, Pelosia muscerda en verschillende soorten uit het geslacht Eilema behoren tegenwoordig tot onze algemeenste (bos)vlinders. Cryphia algae wordt op steeds meer plaatsen gezien. Dit alles houdt ongetwijfeld verband met de opmars van veel warmteminnende kortmossen door de algemene temperatuursstijging in onze streken, en mogelijk ook door de toename van ammoniak in de atmosfeer.

Nieuw in onze eikenbossen het laatste decennium is Hypomecis roboraria. Soorten met waardplanten als Clematis en Ligustrum (die ook in tuinen gedijen) gaan vooruit. Er is de recente zeer spectaculaire uitbreiding van Craniophora ligustri, maar ook Scopula imitaria was vóór 1989 nog nooit in de wijde omgeving gezien. Horisme tersata , die een gevoelige uitbreiding kent in de verstruweelde duinen aan de (West)kust, komt nu ook in Gent voor. In 2009 doken ook verschillende exemplaren per avond op van Macaria brunneata op tal van plaatsen waar hij vroeger nooit gezien werd (tuinen in de streek, Bourgoyen, Het Leen). Vroeger was de soort uitsluitend bekend van het Drongengoed. Deze spectaculaire gebiedsuitbreiding werd al sinds 2007 ook in Nederland opgemerkt, bv. in Zeeland (Baaijens & Joosen 2009).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 138

Enkele zeldzaamheden die altijd al ook buiten traditionele natuurreservaten werden gezien, vinden we nu beduidend meer dan vroeger, soms zelfs tot in de straten van Gent: Conistra rubiginosa, Mormo maura , Cerura erminea en Ptilodon cucullina. De laatste drie zijn pas laat in de inventarisatieperiode ontdekt in het Gentse, maar het bleken geen geïsoleerde vangsten. De sterk fluctuerende Lymantha dispar is in een decennium tijd een alomtegenwoordige soort geworden in de hele streek. In vochtige gebieden doen Schrankia costaestrigalis en Eupithecia tenuita het uitstekend, en ook walstrosoorten als Colostygia pectinataria en Cosmorhoe ocellata floreren. Een zeer plotse en opgemerkte uitbreiding kent Lomographa bimaculata, een spanner die tot in 2008 in geen decennia meer in West-België was waargenomen, maar die één jaar later op tal van plaatsen in aantal werd gezien. In Het Leen zagen we in 2009 plots tot 25 ex. op 1 lamp.

Veel van de soorten die pas de laatste tijd (veel) werden opgemerkt, zijn ook bij inventarisaties in de naburige Nederlandse provincie Zeeland (relatief) recent opgedoken: we noemen Chloroclysta siterata (sinds 1999), Hypomecis roboraria (1995), Macaria brunneata (2001), Cerura erminea (1985), Thaumetopoea processionea (1995), Cryphia algae (2005), Chrysodeixis chalcites (1981), Conistra rubiginosa (1989), Euclidia glyphica (1997), Lithophane leautieri (1980), Mormo maura (2006), Platyperigea kadenii (2006), Polypogon plumigeralis (2006) (Baaijens & Joosen 2009).

3.2. Verliezers

Daartegenover staan de verliezers van de jongste decennia. Het lijkt vooral om Noctuidae te gaan die op grassen en kruidachtige planten leven. We vermeldden al verschillende soorten in onze bespreking van de onderzoeksgebieden ( Agrochola lychnidis, Amphipyra tragopoginis, Apamea oblonga, Dypterygia scabriuscula, Graphiphora augur , Naenia typica, Ceramica pisi , ...). De achteruitgang van Hadena compta, die vroeger zeer regelmatig bij huizen werd gesignaleerd, houdt mogelijk verband met de verminderde populariteit van anjers in tuinen.

Bij de spanners merken we de achteruitgang op van de bremsoorten. Ze waren twintig, dertig jaar geleden al niet gewoon (meer?) in het gebied; vandaag zijn de Chesias- soorten (en Pseudoterpna pruinata) zéér lokaal geworden of uitgestorven. Positief nieuws: Chesias rufata overleeft in elk geval nog langs het kanaal Gent-Brugge en in het Natuurpunt-reservaat Loveld in Aalter ontdekte Henk Wallays recent een populatie van Isturgia limbaria. Die laatste soort signaleert Diëgo Van de Keere ook zeer lokaal in Maldegem.

Cryphia raptricula en vooral Laspeyria flexula tonen aan dat niet alle korstmossensoorten het goed doen. Dat er nauwelijks nog korstmosrijke golfplatendaken bestaan, lijkt het verdwijnen van C. raptricula tot gevolg te hebben. L. flexula is volgens de literatuur vooral een soort van lichenen op naaldbomen. Hun zure schors is nu minder zuur door de afname van zure regen en de toegenomen ammoniak in de atmossfeer. Ammoniak is een base die de

Phegea 38 (4) (Ol.XÏÏ.2010): 139

schors van bomen minder zuur maakt. Acidofiele kortmossen zijn globaal ook koudeminnend, wat betekent dat de toegenomen temperatuur de laatste twintig jaar hun verdwijnen in de hand werkt in Vlaanderen. Hier ligt ook een mogelijke verklaring voor de snelle achteruitgang van L. flexula. In de Ardennen is de soort wel nog vrij gewoon.

Als we verder teruggaan in de tijd, stellen we vast dat Hackray & Sarlet (1969-1985) een dertigtal soorten vermelden die expliciet 'overal' of in het ‘district flandrien’ voorkwamen, maar die wij na 1983 niet (meer) vonden in de streek tussen Brugge en Gent.

In onze inventaris valt het ontbreken op van typische, maar gewone heidevlinders als Pachycnemia hippocastanaria (Hackray & Sarlet signaleren uit Zandig-Vlaanderen o.a. Brugge als vindplaats), Anarta myrtillli en Eupithecia satyrata. Hun vroeger voorkomen in de besproken gebieden is nochtans waarschijnlijk, maar de grootte van de overgebleven heidegebieden is waarschijnlijk sinds lang te klein om goede overlevingskansen te bieden.

Een interessant concreet toetspunt zijn de oude gegevens van H. Malfliet, die in de jaren 1900-1940 een grote verzameling aangelegd heeft van nachtvlinders uit de onmiddellijke omgeving van Gent. Het grootste deel van de collectie is opgenomen in de catalogus Hackray & Sarlet, maar zeker niet alles(5). In het KINA in Gent, het voormalige Schoolmuseum M. Thierry, wordt een deel van die unieke collectie bewaard.

Zelfs als we er rekening mee houden dat vroegere entomologen er andere vangmethoden dan nu op nahielden, lijken we toch een aantal conclusies te kunnen trekken.

Van de nu vermoedelijk verdwenen soorten uit Gent en zeer nabije omgeving vermelden we Polychrysia moneta , die vroeger aangetroffen werd op Delphinium in tuinen; een reeks hygrofiele Noctuidae: Archanara algae (in 1970 nog gevangen in Ruiselede door André Leman), Xylena vetusta, X. exsoleta , Acronicta cuspis (Hackray & Sarlet deel 2: 298-299), en een serie vlinders, weer vooral Noctuidae, die mogelijk ooit veel voorkwamen op de ‘velden’: Polymixis flavicincta (zeker tot 1976 regelmatig gevangen in Ruiselede door André Leman), Lacanobia w-latinum , L. contigua , Noctua orbona, Polia bombycina , Eremobia ochroleuca , Orgyia recens en Calliteara fascelina.

Ook Archanara sparganii , Lygephila pastinum, Euxoa tritici , Euproctis chrysorrhoea , Malacosoma neustria en Clostera pigra, de laatste decennia allemaal zeer zeldzaam (of, in sommige gevallen, mogelijk uitgestorven) in de streek, moeten, aan de collectie Malfliet te zien, ooit bloeiende populaties hebben gehad.

Hoewel er in de verspreide natuurgebieden van de streek nog veel interessante soorten voorkomen, blijft de conclusie dat grote voorzichtigheid geboden is. Zeldzaamheden zijn vaak beperkt tot restpopulaties in (soms uiterst) kleine relictgebieden, van waaruit in veel gevallen uitwisseling met andere populaties niet evident is. Een integraal natuurbeleid heeft vanzelfsprekend oog voor dit probleem, en dient daarbij ook aandacht te schenken aan onze

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 140

nachtvlinders, een groep insecten die tot voor kort slechts bij een kleine groep specialisten op interesse kon rekenen. Gelukkig lijkt daar de jongste jaren verandering in te komen.

4. Soortenlijst

Zie de tabel online op http://webh01.ua.ac.be/vve/Phegea/Appendices/ Phegea38-4_page_141.pdf (900 KB) of via www.phegea.org (Phegea 2010).

5. Dankwoord

We danken alle bevoegde instanties voor de toestemming die we kregen om de vermelde gebieden te inventariseren. Bijzondere dank gaat uit naar Johan Brusselle, Rony Schoonacker, wed. André Leman, Henk Wallays en Jan Versigghel voor het ter beschikking stellen van hun gegevens en de toegang tot hun (foto)collecties; Filip Van den Bossche, voor zijn praktische hulp in Het Leen; Christine Verscheure en Prof. dr. Eckhart Kuijken voor hun begeleiding in De Gulke Putten; Amout Zwaenepoel voor zijn begeleiding en aanvullingen op de Schobbej akshoogte, Bart De Muynck voor zijn medewerking in de Bourgoyen-Ossemeersen, Martin Van den Hende voor de toegang tot de collectie van Hubert Lievens, Renée Van Baelenberghe voor de ontvangst achter de schermen van het KINA en Marcel Faquaet.

Noten

(1) Het overgrote deel van onze waarnemingen was al opgenomen in de Catalogue of the Lepidoptera of Belgium (De Prins 1998), maar de provincie-indeling in dat werk liet geen verdere specificatie van vindplaatsen toe.

(2) Voor een grondige bespreking, zie onze zesdelige artikelenreeks (Van de Kerckhove et al. 2008- 2010). Hubert Lievens (1987) vermeldt daarnaast nog een aantal soorten die in Ursel (lees: het Drongengoed) zouden voorkomen. Een aantal van deze soorten hebben we in collecties teruggevonden en zijn verkeerd gedetermineerd: Apocera plagiata (verwarring met A. efformata), Idaea degenaria (verwarring met I. aversata), Apamea sublustris (verwarring met A. crenata ), Celaena haworthii (verwarring met C. leucostigma) en Lacanobia contigua (verwarring met L. thalassina). Lievens vermeldt ook Ennomos fuscantaria, Agrotis vestigialis en Perizoma albulata, maar van deze soorten hebben we voor Ursel nergens een spoor teruggevonden, ook niet in de collectie van Hubert Lievens zelf.

(3) Boudewijn Kindts (2008) vermeldt terecht het voorkomen van Eupithecia trisignaria in Het Leen. Andere vondsten in de streek van E. trisignaria die gesignaleerd worden door Mare Van Opstaele (1994) dienen geschrapt te worden. Het ging om verkeerde determinaties van de genitaliënpreparaten. Dat geldt ook voor de daar beschreven exemplaren van Eupithecia expallidata en E. pimpinellata. Hubert Lievens (1987) vermeldt, zonder jaartallen, uit Eeklo — bedoeld wordt wellicht: Het Leen — ook Eupithecia satyrata en Apamea anceps, maar deze soorten kunnen we niet bevestigen.

(4) In de aanvullende lijsten (Faquaet 1982, 1983, 1985) staan drie soorten die geschrapt dienen te worden: Scopula incanata, Eulithis populata en Cosmia diffmis. We hebben geen spoor van deze (onwaarschijnlijke) vlinders teruggevonden, en er bevinden zich ook geen exemplaren uit die streek in de referentieverzameling van Marcel Faquaet (pers. meded.). Het gaat om vergissingen. Lievens (1987) noemt, zonder jaartallen, voor Assenede daarnaast ook nog Aplocera plagiata , Pseudoterpna pruinata, Xanthorhoe biriviata, Trichiura crataegi, Agrotis vestigialis , Cerapteryx graminis, Euxoa cursoria, Graphiphora augur, Clostera pigra en Xestia ditrapezium , maar ook voor deze soorten hebben we geen bewijzen gevonden. De vermelde Peripocho strigilata is een verkeerd gedetermineerde Z tarsipennalis .

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 141

(5) In de collectie van het KINA vonden we een vrouwtje van Endromis versicolora uit Berlare (maart 1910). Dit is bij ons weten het eerste gevonden bewijs dat de Gevlamde vlinder ooit in (het oosten van) Oost- Vlaanderen voorkwam. We vonden er ook het eerste bewijs dat Spudaea ruticilla uit West-België bekend is. De collectie in het KINA bevat een exemplaar uit Destelbergen, net ten oosten van Gent (12-3-1911), dat verkeerd gedetermineerd was als een banale Orthosia cruda.

Referenties

Baaijens, A. M. & Joosen, R. 2009. Nachtvlinders in Zeeland. Jaarverslag 2008. — http://www.vlinderstichting.nl/pdf/nachtvlinders-in-zeeland-2008.pdf.

De Prins, W. 1998. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — Studiedocumenten van het K.B.I.N. 92: 1-236.

Faquaet, M. 1985. Bijdrage tot de kennis van de insektenfauna van het Landschapspark Krekengebied (Oost- Vlaanderen). Derde aanvullende lijst der Heterocera (Lepidoptera) van Assenede (Lepidoptera).. — Phegea 13(2): 68-70.

Faquaet, M. & De Roose, D. 1982. — Bijdrage tot de kennis van de insektenfauna van het Landschapspark Krekengebied (Oost- Vlaanderen). Eerste aanvullende lijst der Heterocera (Lepidoptera) van Assenede. — Phegea 10(2): 125-128.

Faquaet, M. & De Roose, D. 1983. — Bijdrage tot de kennis van de insektenfauna van het Landschapspark Krekengebied (Oost- Vlaanderen). Tweede aanvullende lijst der Heterocera (Lepidoptera) van Assenede. — Phegea 11(1): 1-4.

Hackray, J. & Sarlet, L. G. 1969-1985. Catalogue des macrolépidoptères de Belgique. — Suppléments a Lambillionea.

Hoste, I. 1999. Mag het een stipje meer zijn? Over 5- en 6-stippige sint-jansvlinders. — Natuurcontact regio Aalter-Knesselare-Nevele 3: 45-48.

Kindts, B. 2008. Eupithecia selinata (Lepidoptera: Geometridae) in “Het Leen” (Oost-Vlaanderen). — Phegea 36(1): 19-20.

Lievens, H. 1987. Vlinders van Oost-Vlaanderen. - VZW Atalanta, Gent, 1-135.

Myncke, G. & Schuurmans, J. 1980. Bijdrage tot de kennis van de insektenfauna (Lepidoptera) van het Landschapspark Krekengebied (Oost-Vlaanderen). — Phegea 8(4): 86-89.

Van de Kerckhove, O., Van Opstaele, M., Kindts, B., Van De Keere, D., Sierens, T. & Sierens, D. 2008-2010. Nachtvlinders in het Drongengoed. Inventarisatie, ecologie en behoud. — Natuurhistorisch tijdschrift Natuurpunt Meetjesland 7(1): 4-16, 7(2): 8-17, 7(3): 4-9, 7(4): 5- 14, 8(2): 4-11, 8(3): 4-11, 9(1): 4-12, 9(2): 4-15.

Van Opstaele, M. 1994. Waarnemingen van Eupithecia soorten in de periode 1983-1993 (Lepidoptera: Geometridae, Larentiinae). — Phegea 22(4): 129-142.

Waring, P. & Townsend, M. 2006. Nachtvlinders. Veldgids met alle in Nederland en België voorkomende soorten. — Tirion Uitgevers BV, Baam.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 142

Three new Geometridae (Lepidoptera) species for the fauna of Istanbul Belgrad Forest, Turkey

Hamit Ayberk

Abstract. Belgrad Forest mainly is in the form of a deciduous forest, composed of various tree species and tall shrubs. The study was conducted between the years of 2007 and 2008 in related area. The objectives of this study were to investigate the Geometridae fauna of the area and to give the additional data on previously recorded Geometrid species in the related place. As a result of the study; a total of 63 species belonging to 4 subfamilies of the family Geometridae are determined, which of 3 are the new species for Istanbul Belgrad Forest.

Samenvatting. Drie nieuwe soorten Geometridae (Lepidoptera) voor de fauna van het Belgradwoud te Istanboel, Turkije.

Het Belgradwoud is hoofdzakelijk een loofbos, samengesteld uit verschillende boomsoorten en grote stuiken. Deze studie, met als doel de Geometridae fauna van dit woud te inventariseren en te vergelijken met literatuurgegevens, werd uitgevoerd tussen 2007 en 2008. In het totaal werden 63 soorten Geometridae gedetermineerd, behorend tot 4 subfamilies. Drie van deze soorten werden nooit eerder uit het woud vermeld.

Résumé. Trois espèces de géomètres (Lepidoptera) nouvelles pour la faune de la forêt Belgrad a Istanbul, Turquie.

La forêt de Belgrad est composée surtout d'arbres feuillus et de grandes arbustes. Cette étude, conduite en 2007 et 2008, a pour but d'établir la liste des géomètres de ce forêt et de la comparer avec des données publiés auparavant. En total 63 espèces de géomètres furent déterminés appartenant a 4 sous-familles. Trois espèces n'étaient jamais mentionnées de la forêt.

Key Words: Istanbul Belgrad Forest - Geometridae fauna - New species - Faunistics Ayberk, H.: Istanbul University, Faculty of Forestry, Department of Forest Entomology and

Protection, Bahcekoy 34473, Istanbul -Turkey. hayberk@istanbul.edu.tr.

Introduction

Belgrad Forest corresponds to 0.03% of the total forested areas in Turkey and covers an area of 5.444 ha. Elevation in the area ranges from 40-230 m. The climate of the Belgrad Forest, according to the Thorthwaite classifïcation system, is humid, mesothermal oceanic with a moderate water deficit in summer. The soils are shallow to deep, gravely, loamy clay in texture, rich in organic matter with medium to good permeability rates. The area is geographically located on the Thracian side of Istanbul and spreads over the part of the land encased by Bosporus on one side and the Black sea coastline on the other. Dominant vegetation of the area includes Quercus frainetto , Q. cerris and Fagus orientalis mixed with varying amounts of Acer campestre , A. trautvetteri, Alnus glutinosa, Carpinus betulus , Castanea sativa, Populus tremula , Sorbus torminalis and Ulmus campestris with a normal crown closure (Yaltink 1966, Kantarci 1980, Karaöz 1988).

The Geometridae form an extremely large and cosmopolitan group within the Lepidoptera with more than 20 000 species, about 10% of which are found in North America. Many Geometrids have slender abdomens and broad wings which are usually held flat with the hind wings visible. As such they appear rather

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 143

butterfly-like, but in most respects they are typical moths: the majority flies at night, they possess a frenulum to link the wings and the antennae of the males are often feathered. They tend to blend in to the background, often with intricate, wavy patterns on their wings. In some species, females have reduced wings, like winter moth ( Operophtera brumata) and fall cankerworm ( Alsophila pometaria). Most are of moderate size, about 3 cm in wingspan, but a range of sizes occur. They have distinctive paired tympanal organs at the base of the abdomen (lacking in flightless females). The name "Geometridae" ultimately derives from geometer ("earth-measurer"). This refers to the means of locomotion of the larvae or caterpillars, which lack most of the prolegs of other Lepidopteran caterpillars (Wikipedia 2001, Gillott 2005).

The objectives of this study were to investigate the Geometridae fauna of Istanbul Belgrad Forest and to give additional data on previously recorded Geometrid species from this locality.

Materials and methods

The study was conducted between the years 2007 and 2008. Species were collected using sweep nets and light traps, especially the Hiestand light trap. Each specimen was put into a killing jar and brought to the laboratory for preparation and identification process. Each specimen was pinned using insect pins and mounted on spreading boards. For identification, different studies (Spuler 1908, 1910, Mol 1977, Savela 2001) were used. The Lepidoptera collections of Forest Entomology and Protection Department of Istanbul University, Faculty of Forestry were also used.

Results

For Belgrad Forest, a total of 63 species belonging to 4 subfamilies of the family Geometridae have been listed to date. A number of 16 Geometridae species out of 63 was collected during this research. Collection dates for each species are given. The collection dates for the species previously recorded in Belgrad Forest were taken from the literature (Mol 1977, Okyar & Aktag 1999). Although subfamily names are listed according to phylogenetic rules (Beccaloni et al. 2003), species within each subfamily are listed alphabetically. The subfamily Ennominae contains the highest number of species (27 - 42.9%), followed by Scopulinae (22 - 34.9%), Larentiinae (12 - 19.0%) and Geometrinae (2 - 3.2%).

Subfamily Geometrinae Leach, [1815]

1. Geometra papilionaria (Linnaeus, 1758); Recorded on 04.vii.1969 (Mol 1977).

2. Hemithea aestivaria (Hübner, [1799]); Recorded on 08.vi.1969 and 23.vi.1969 (Mol 1977),

24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999).

Subfamily Sxopulinae Duponchel, [1845]

3. Cyclophora annulata (Schulze, 1775); Recorded on 04.ix.1969 (Mol 1977).

4. Cyclophora linearia (Hübner, [1799]); Recorded on 25.vi.1969 and 02.vii.1969 (Mol 1977).

Phegea 38 (4) (Ol.XD.2010): 144

5. Cyclophora porata (Linnaeus, 1767); Collected on 25.vii.2008. It is a new species for the

Geometridae fauna of Belgrad Forest.

6. Cyclophora punctaria (Linnaeus, 1758); Recorded on 10.ix.l969 (Mol 1977).

7. Cyclophora puppillaria (Hübner, [1799]); Recorded on 10.ix.l969 and 19.ix.1969 (Mol 1977).

8. Idaea aversata (Linnaeus, 1758); Recorded on 23.vi.1969 and 25.vi.1969 (Mol, 1977),

24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999).

9. Idaea consanguinaria Lederer, 1853; Recorded on 02.vii.1970 (Mol 1977).

10. Idaea degeneraria (Hübner, [1799]); Collected on 06.vi.2008. It is a new species for the Geometridae fauna of Belgrad Forest.

11. Idaea dilutaria (Hübner, 1799); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta9 1999).

12. Idaea moniliata ([Denis-Schiffermüller], 1775); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999). This species was collected on 17.viii.2008.

13. Idaea ochrata (Scopoli, 1763); Recorded on 02.vii.1970 (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta9 1999). Collected on 19.vi.2008 and 02.viii. 2008.

14. Idaea politata (Hübner, [1799]); Recorded on 02.vii.1970 (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta9 1999).

15. Idaea subsericeata (Haworth, [1809]); Recorded on 2 1 .viii. 1 969 (Mol 1977).

16. Idaea trigeminata (Haworth, [1809]); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999).

17. Pellonia vibicaria (Clerck, 1759); Recorded on 10.ix.l969 as Rhodostrophia vibicaria (Clerck,

1759) (Mol 1977).

18. Rhodostrophia calabra (Petagna, 1786); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta9 1999).

19. Scopula imitaria (Hübner, [1799]); Recorded on 10.ix.l969 and 02.vii.1970 (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999).

20. Scopula marginepunctata (Goeze, 1781); Recorded on 04.ix.1969, 10.ix.l969, 16.ix.1969 and 02.x. 1969 (Mol 1977).

21. Scopula nigropunctata (Hufnagel, 1767); Recorded on 21. viii. 1969, 04.ix.1969 and 10.ix.l969 (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999). Collected on 16.ix.2007 and 09.ix.2008.

22. Scopula ornata (Scopoli, 1763); Recorded on 04.ix.1969, 10.ix.l969, 13.X.1969 and 02.vii.1970 (Mol 1977).

23. Timandra brykaria Nordstrom, 1943; Recorded on 07.V.1970 (Mol 1977).

24. Timandra griseata Petersen, 1902; Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta<? 1999). Collected on 10.vii.2007.

Subfamily Larentiinae Duponchel, 1845

25. Aplocera fraudulentata (Herrich-Schaffer, [1852]); Recorded on 29.V.1969, 22.x. 1969, 03.V.1969, 06.11.1969 and 07.V.1970 as Anaitis fraudulentata (Herrich-Schaffer, [1852]) (Mol 1977).

26. Asthena candidata ([Denis-Schiffermüller], 1775); Recorded on 24. vi. 1993 (Okyar and Akta<? 1999).

27. Calliclystis debiliata (Hübner, 1817); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta<? 1999).

28. Calliclystis rectangulata (Linnaeus, 1758); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Aktag 1999).

29. Camtogramma bilineata (Linnaeus, 1758); Recorded on 21. viii. 1969 as Euphyia bilineata (Linnaeus, 1758) (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta9 1999). Collected on 08.vii.2007 and 10.vii.2007.

30. Cosmorhoe ocellata (Linnaeus, 1758); Recorded on 05.V.1969, 29.V.1969 and 1 3.ix. 1 969 as Lyncometra ocellata (Linnaeus, 1758) (Mol 1977).

31. Epirrhoe alternata (Müller, 1764); Recorded on 12.V.1969 (Mol 1977).

32. Epirrita dilutata ([Denis-Schiffermüller], 1775); Recorded on 19. xi. 1969 and 26. xi. 1969 as Oporinia dilutata Schiffermüller, 1775 (Mol 1977). Collected on 02.xii. 2007.

33. Euphyia picata (Hübner, 1813); Recorded on 21. viii. 1969 (Mol 1977).

34. Lythria purpuraria (Linnaeus, 1758); Collected on 10.viii.2007. It is a new species for the Geometridae fauna of Belgrad Forest.

35. Operophtera brumata (Linnaeus, 1758); Recorded on 24.xi-30.xii.1970 and 03 .i— 08.ii. 1 97 1 (Mol 1977).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 145

36. Orthonama obstipatum (Fabricius, 1794); Recorded on 19.xi.1969 as Nycterosea obstipata (Fabricius, 1794) (Mol 1977).

Subfamily Ennominae Duponchel, 1845

37. Agriopis aurantiaria (Hübner, 1799); Recorded on 07.xii.1968 as Erannis aurantiaria (Hübner,

1799) (Mol 1977).

38. Agriopis marginaria (Fabricius, 1777); Recorded on 07. v. 1969 and 09.V.1969 as Erannis marginaria (Fabricius, 1777) (Mol 1977).

39. Alcis repandata (Linnaeus, 1758); Recorded on 20. ix. 1968 (Mol 1977).

40. Amorphogynia necessaria (Zeiler, 1849); Recorded on 03.iv.1970 (Mol 1977).

41 . Apeira syringaria (Linnaeus, 1758); Recorded on 10.ix.l969 (Mol 1977).

42. Apocheima hispidaria ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 26. ii. 1970 as Poecilopsis hispidaria Schiffermüller, 1775 (Mol 1977).

43. Apocheima pilosaria ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 02. i. 1969 and 07. ii. 1969 as Phigalia pilosaria (Denis-Schiffermüller, 1775) (Mol 1977).

44. Aspitates ochrearia (Rossi, 1794); Recorded on 07.V.1970 (Mol 1977).

45. Biston strataria (Hufnagel, 1767); Recorded on 27.iii. 1 970 (Mol 1977).

46. Cabera pusaria Linnaeus, 1758; Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999).

47. Campaea margaritata (Linnaeus, 1767); Recorded on 29.V.1970 as Campaea margaritaria (Denis-Schiffermüller, 1775) (Mol 1977).

48. Cepphis advenaria (Hübner, 1799); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Aktag 1999).

49. Colotois pennaria (Linnaeus, 1761); Recorded on 26.xi-30.xi.1969, 09.xii.1969 (Mol 1977). Collected on 19.x. 2007 and 23.X.2007.

50. Ematurga atomaria (Linnaeus, 1758); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta? 1999). Collected on 15.vii.2007 and 17.vii.2008.

51. Ennomos quercaria (Hübner, 1813); Recorded on 21.iv-05.vi.1969 as Deuteronomos quercaria (Hübner, 1813) (Mol 1977). Collected on 12.vi.2007 and 14.vi. 2008.

52. Ennomos quercinaria (Hufnagel, 1767); Recorded on 24.vi.1993 (Okyar and Akta$ 1999).

53. Erannis defoliaria (Clerck, 1759); Recorded on 30.iv-28.v.l969, 25.iv.1970 (Mol 1977).

54. Erannis leucophaearia ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 16. i. 1969 (Mol 1977).

55. Gnophos obfuscata ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 03.vi.1968, 04.ix.1968 and 29.V.1970 (Mol 1977).

56. Gnophos sartata (Treitschke, 1827); Recorded on 10.ix.l969, 1 3.ix. 1 969 and 17.ix.1969 (Mol 1977).

57. Hypomecis danieli (Wehrli, 1932); Recorded on 06.viii.1969 and 1 5.viii. 1969 as Boarmia danieli Wehrli, 1932 (Mol 1977).

58. Hyposidra corticata Walker, 1866; Recorded on 02.vii.1970 (Mol 1977).

59. Lomospilis marginata (Linnaeus, 1758); Recorded on 29.V.1969 and 02.vii.1970 (Mol 1977).

60. Nychiodes waltheri Wagner, 1919; Recorded on 10.ix.l969 (Mol 1977). Collected on 01.ix.2007 and 1 l.ix.2008.

61. Peribatodes rhomboidaria ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 02.vi.1970 (Mol 1977); 24.vi.1993 (Okyar and Akta$ 1999). Collected on 02.vii.2007 and 13.ix.2008.

62. Peribatodes secundaria ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 1 4.viii. 1 969 and 1 3.ix. 1 969 (Mol 1977). Collected on 06.vii.2007, 14.vii.2007 and 13.ix.2008.

63. Selenia lunaria ([Denis & Schiffermüller], 1775); Recorded on 07.ix.1968 (Mol 1977). Collected on 1 l.x.2008.

Discussion

Insects are the largest group of living organisms. The number of species actually present in the world is not known but there are some estimates ranging from between 5 and 10 million to 30 million or more (Borror et al. 1989). The lepidopterous fauna of the world consists of more than 150 000 species and is considered to be the second largest order of insects (Demirsoy 1995). The

Phegea 38 (4) (Ol.XII.2010): 146

Geometridae are a large family of the order Lepidoptera with around 26 000 described species in the world (Wikipedia 2001).

All the collected and listed species have previously been reported already for Turkey in different studies (Mathew 1881, Staudinger 1881, Rebel 1905, Graves 1925, 1926, Kansu 1963, Wiltshire 1964, De Lattin 1950, 1951, Güneyi & §engün 1972, Mol 1977, Ko9ak & Seven 1991, Okyar & Aktag 1999, Be§karde§ 2000). However, this is the first study aiming to determine only the Geometridae fauna of the Belgrad Forest.

Cyclophora porata, Idaea degeneraria and Lythria purpuraria are recorded for the first time in the Belgrad Forest. Cyclophora porata was first recorded as a new species for Turkish Thrace by Okyar during her PhD Thesis (Okyar & Aktag 1999). Be§karde§ (2002) also recorded the species in Istanbul during his MSc Thesis. Idaea degeneraria was recorded in Istanbul by De Lattin (1950) and Be§karde§ (2002) respectively. Graves (1925) and Be§karde§ (2002) recorded Lythria purpuraria in Istanbul in different years.

Acknowledgements

The author is very grateful to Dr. Erol Akkuzu (Kastamonu University) and Dr. Vedat Be§karde§ (Istanbul University) for the revision of the manuscript and for useful suggestions.

References

Beccaloni, G. W., Scoble, M. J., Robinson, G. S. & Pitkin, B. (Editors). 2003. The Global Lepidoptera Names Index (Leplndex). — www.nhm.ac.uk/research-curation/research/projects/ lepindex/. [accessed 01/01/2009].

Be§karde§, V. 2002. The Butterfly and Moth ( Lepidoptera ) species living in Istanbul (fatalca Administration Forests. — Istanbul University Press, Istanbul, 154 pp.

Borror, D. J., Triplehom, C. A. & Johnson, N. F. 1989. An Introduction to the Study of Insects. — Saunders College Publishing, New York, 875 pp.

De Lattin, G. 1950. Türkische Lepidopteren I. — Istanbul University Journal 15(4): 301-328.

De Lattin, G. 1951. Türkische Lepidopteren II. — Istanbul University Journal 16(1): 45—73.

Demirsoy, A. 1995. Ya§amin Temel Kurallari-Entomoloji ( Omurgasizlar/Böcekler ). — Meteksan Press, Ankara, 941 pp.

Gillott, C. 1995. Entomology. — Springer Publishing, the Netherlands, 820 pp.

Graves, P. P. 1925. Lepidoptera of Constantinople. — Entomologist 63: 1 91—194.

Graves, P. P. 1926. Heterocera from Macedonia, Gallipoli and Central Greece. — Entomologist ’s Record and Journal ofVariation 38:152-158, 165-170.

Güneyi, N. & §engün, A. 1972. 1964-1969 Yillannda Kefeliköy’de Toplanmi? Kelebek Türleri II. Gece Kelebekleri. — Istanbul University Journal 37(1/2): 125-128.

Kansu, A. 1963. Türkiye Lepidoptera Faunasi igin Ilkel Liste: V. — Plant Protection Bulletin 3(3): 208-223.

Kantarci, M. D. 1980. Untersuchungen über die boden-und standortkartierung im Belgrader Wald bei Istanbul. — Istanbul University Press, Istanbul, 352 pp.

Karaöz, M.Ö. 1988. Comparison of the certain edaphic and biomass characteristics of some coniferous and deciduous forest ecosystems in Belgrad Forest near Istanbul. — Istanbul University Review of the Faculty of Forestry 38( 1 ): 157-190.

Ko^ak, A. & Seven, S. 1991. Faunistische Notizen über Türkisch-Thrazien Lepidopteren. - Mis cellaneous Papers 10: 4-12.

Mathew, G. F. 1881. List of Lepidoptera observed in the neighbourhood of Gallipoli Turkey, in 1878. — Entomologist ’s monthly Magazine 18: 10-13, 29-32, 92-100.

Phegea 38 (4) (Ol.XÏÏ.2010): 147

Mol, T. 1977. Marmara ve Ege Bölgeleri Ormanlannda Ya§ayan Geometridae Türleri Üzerinde Ara§tirmalar. — Istanbul University Press, Istanbul, 125 pp.

Okyar, Z. & Akta?, N. 1999. Trakya Bölgesi Geometridae Türlerinin Taksonomik ve Faunistik Yönden Ara§tirilmasi. — Turkish Journal ofZoology 23(1): 99-132.

Rebel, H. 1905. Anhang Verzeichnis der in der Umgebung Konstantinopels gesammelten Lepidopteren. — Annalen des Naturhistorischen Museums 20(213): 218-219.

Savela, M. 2001. Lepidoptera. — www.funet.fi/pub/sci/bio/life/insecta/lepidoptera/index.htm. [accessed 01/01/2009],

Spuler, A. 1908. Die Schmetterlinge Europas I. — E. Schweizerbartsche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart, 385 pp.

Spuler, A. 1910. Die Schmetterlinge Europas II. — E. Schweizerbartsche Verlagbuchhandlung, Stuttgart, 527 pp.

Staudinger, O. 1881. Lepidopterenfauna Kleinasien’s. — Horae Societatis entomologicae rossicae 16:65-135.

Wikipedia 2001. Wikipedia, the free encyclopedia. — en.wikipedia.org/wiki/Geometridae [accessed 01/01/2009],

Wiltshire, E. P. 1964. Geometridae new for Turkey discovered in 1939-1942. — Mitteilungen der Entomologischen Gesellschaft Basel 14: 151-153.

Yaltink, F. 1966. Studies on the floral analysis of Belgrad For est vegetation and the main formation. — General Directorate of Forestry Press, Ankara, 233 pp.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 148

Additions to the Pterophoridae from Nepal (Lepidoptera)

Cees Gielis

Abstract. Intercapperia scindia Arenberger, 1988 is recorded as new for the Nepalese fauna; and Stenoptilia garrevoeti spec. nov. is described.

Samenvatting. Aanvullingen bij de Pterophoridae van Nepal (Lepidoptera)

Intercapperia scindia Arenberger, 1988 wordt als nieuw voor de Nepalese fauna gemeld, en Stenoptilia garrevoeti spec. nov. is beschreven.

Résumé. Additions aux Pterophoridae du Népal (Lepidoptera)

Intercapperia scindia Arenberger, 1988 est mentionné pour la première fois du Népal et Stenoptilia garrevoeti spec. nov. est décrit.

Key words. Palaearctic - Nepal - Pterophoridae - new fauna record - new species - Stenoptilia garrevoeti.

Gielis, C.: Mr. Haafkensstraat 36, NL-4128 CJ Lexmond, The Netherlands. C.Gielis@net.hcc.nl

Introduction

In July of 2008 Theo and Jan Garrevoet travelled to Nepal to study the Sesiidae fauna of this country. A number of sites were visited. Their collecting of clearwing moths takes place in the day time, but with an open eye for other microlepidoptera families, also some day flying Pterophoridae were collected. The author is very glad to have the opportunity to study these specimens.

Results

Intercapperia scindia Arenberger, 1988, spec. nov. fauna.

Material. Nepal; 2 males, Humla, 42 km NW Simikot, 30°07'26"N 81°24'04E, 3950 m, 14.vii.2008 (T. & J. Garrevoet) (CG).

This species is so far only known from India: Kashmir (Arenberger 1988,

2002).

Stenoptilia garrevoeti spec. nov. (Figs 1, 2)

Material. Holotype female: Nepal, Humla, 42 km NW Simikot, 30°07'26"N 81°24'04"E, 3950 m, 14.vii.2008 (T. & J. Garrevoet), prep. CG 6452 (CG).

Diagnosis. The species is characterised by fore wings with grey-brown colour, only faint doublé spot just before base of cleft, and continuous black basal fringe line in the outer margins, combined with the shape of the antrum is conclusive (Arenberger 2005).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 149

Fig. 2: Stenoptilia garrevoeti spec. nov. Female genitalia. Nepal, Humla, 42 km NW Simikot, 30°07'26"N 81°24'04"E, 3950 m, 14.vii.2008 (T. & J. Garrevoet)

Description. Female. Wingspan 17 mm. Head with appressed scales, vertex grey-brown, above eye longitudinal white line, ventrally ferruginous-brown; small conical frontal protrusion, 2/3rd of eye-diameter. Palps protruding, ferruginous; second segment distally widening, and covered with large scales, almost obscuring third segment. Antennae faintly ringed dark brown and grey- brown, shortly ciliated. Thorax and tegulae brown-grey. FJind legs pale grey- brown; two pairs of spurs, proximal pair of equal length, and distal pair with slightly longer medial spur.

Fig. 1: Stenoptilia garrevoeti spec. nov. Holotype. Nepal, Humla, 42 km NW Simikot, 30°07'26"N 81°24'04"E, 3950 m, 14.vii.2008 (T. & J. Garrevoet).

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 150

Fore wings cleft from 9/14th, grey-brown. Markings dark brown; spot at base of cleft, dorsal half well-developed and costally poor developed; discal spot and some dark brown scales along dorsal margin of cell; some dark scales in first lobe. Fringes grey-brown with black basal line in terminal parts of both lobes. Underside ferruginous-brown, with scattered cream-white scales in the lobes, progressing terminally.

Hind wings and fringes ferruginous-brown. Underside ferruginous-brown. Venous scales in doublé row, dark ferruginous, costal row longer.

Male genitalia. Unknown.

Female genitalia. Ostium circular. Antrum circular excavated at tip, gradually tappering towards ductus bursae, three time width. Ductus bursae as long as antrum with curved sclerite. Bursa copulatrix vesicular, with pair of horn- like signa. Signa less than l/4th of bursa length. Apophyses anteriores absent. Apophyses posteriores three times papillae anales.

Ecology. The moth flies in July, at an altitude of 3950 m. The hostplant is unknown.

Distribution. Nepal: Humla.

Etymology. The species is named after father and son Garrevoet. They are dedicated entomologists working on the family Sesiidae, with an open mind for entomology as a whole,

Acknowledgements

I wish to thank Theo, Walter and Jan Garrevoet for their effort to collect Pterophoridae, and the kind donation of these specimens.

References

Arenberger, E. 1988. Pterophoridae aus Kaschmir. — Zeitschrift der Arbeitsgemeinschaft Österreichischer Entomologen 40: 23-32.

Arenberger, E. 2002. Microlepidoptera Palaearctica, vol. 11: Pterophoridae 2. — Goecke & Evers, Keltem, 1-287 pp., plates 1-96.

Arenberger, E. 2005. Microlepidoptera Palaearctica, vol. 12: Pterophoridae 3. — Goecke & Evers, Keltem, 1-191 pp., plates 1-50.

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 151

Een expansieve rouwtor in de Benelux, Bolitophagus reticulatm (Coleoptera: Teneb rionidae)

Hugo Raemdonck

Abstract. An expansive tenebrionid in the Benelux, Bolitophagus reticulatus (Coleoptera) On the 24th of April 2010, the author caught a specimen of Bolitophagus reticulatus (Linnaeus, 1767) at Ganshoren (Belgium, Brussels). Recent records of this species seem to indicate that the species is expanding its territory in the Benelux.

Résumé. Une espèce en expansion dans le Benelux, Bolitophagus reticulatus (Coleoptera: Tenebrionidae)

Le 24 avril 2010, 1'auteur découvrit un exemplaire de Bolitophagus reticulatus (Linnaeus, 1767) a Ganshoren (Bruxelles). Quelques autres découvertes de cette espèce semblent indiquer qu'elle étend son territoire dans le Benelux.

Key words: Bolitophagus reticulatus - Distribution - Belgium - Benelux.

Raemdonck, H.: Walenstraat 4 1 , B-1090 Jette. hugo.raemdonck@telenet.be.

Op 24 april 2010 ontdekte ik in het Boudewijnpark nabij het kerkhof te Ganshoren (Brussel) een exemplaar van Bolitophagus reticulatus (Linnaeus, 1767) op een dode stam van een beuk, niet ver van een tonderzwam {Fomes fomentarius). Deze rouwtor is de laatste tijd al enkele keren gemeld in de omgeving van Brussel (Troukens 2004:151-152, 2009:128).

Toen Brakman (1966: 145) zijn kevercatalogus schreef, was deze soort nog onbekend in Nederland. Vorst (2010: 19) meldt de kever nu echter in 5 Nederlandse provincies. In de Benelux is Bolotophagus reticulatus duidelijk zijn leefgebied aan het uitbreiden. Behalve in Zwitserland is deze rouwtor te vinden in heel Midden-Europa (Novak 2007: 10).

Tijdens een excursie dit jaar in Bienwald (Schaidt-Duitsland) klopte Mare Lodewyckx uit een tonderzwam wel 20 exemplaren van deze soort.

Hierbij nog enkele waarnemingen door Mare Lodewyckx:

BE Tervuren 13/03/1996 DE Schaidt 22/05/2008

BE Hoeilaart 02/05/2010 op een eik, nabij een harde boomzwam.

Bibliografie

Brakman, P. J. 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggende gebied. — Monografieën van de N.E. V, Amsterdam 2: 1-219.

Novak, V. 2007. Icones Insectorum Europae Centralis. 8. Coleoptera. Tenebrionidae. — Vit Kabourek, Zlin, Czech Republic.

Troukens, W. 2004. Bolitophagus reticulatus aan de westrand van Brussel (Coleoptera: Tenebrionidae). — Phegea 32(4): 15 1-1 52.

Troukens, W. 2009. Nieuwe en interessante vondsten aan de westrand van Brussel van Tenebrionidae en Serropalpidae (Coleoptera). — Phegea 37(4): 127-13 1 .

Vorst, O. 2010. Catalogus van de Nederlandse Kevers. — Monografieën van de Nederlandse Entomologische Vereniging 11.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 152

A 700 km disjunct population of the millipede Blaniulus dollfusi in Belgium (Diplopoda, Julida: Blaniulidae)

Henrik Enghoff

Summary. The millipede Blaniulus dollfusi (Brölemann, 1894) is recorded as new for the Belgian fauna, based on specimens collected in Tervuren. The species is native to S. France, N. Spain and N. Portugal and is probably introduced in Belgium.

Samenvatting. Een 700 km disjuncte populatie van de duizendpoot Blaniulus dollfusi in België (Diplopoda, Julida: Blaniuludae)

De duizendpoot Blaniulus dollfusi (Brölemann, 1894) wordt hier als nieuw voor de Belgische fauna vermeld, gebaseerd op exemplaren verzameld te Tervuren. De soort komt voor in Zuid- Frankrijk, Noord-Spanje en Noord-Portugal en is waarschijnlijk geïmporteerd in België.

Résumé. Une population disjoncte de 700 km du millipède Blaniulus dollfusi en Belgique (Diplopoda, Julida: Blaniulidae)

Le millipède Blaniulus dollfusi (Brölemann, 1894) est mentionné ici comme nouveau pour la faune beige d'après des exemplaires collectés a Tervuren. L'espèce vit en France méridionale, en Espagne septentrional et au Portugal septentrional et elle est probablement importée en Belgique.

Key words: Diplopoda - Belgium - introduced.

Enghoff, H.: Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK-2100 Copenhagen OE, Denmark.

henghoff@snm.ku.dk

The Belgian millipede fauna is well-studied. Kime (2004) summarised earlier studies and reported a total of 50 Belgian species based on a very large material (ca. 10,000 records, more than 100,000 specimens).

A further millipede species can now be added to the Belgian list: on 23 January, 2009, 1 collected four specimens of Blaniulus dollfusi Brölemann, 1894, in the park of the Royal Museum for Central Africa, Tervuren, Belgium (50°49'48.66"N, 4031'22.41"E). They were found within a tiny (<1 m2) area under dead wood and a thin layer of beech (. Fagus sylvatica ) and maple ( Acer pseudoplatanus ) litter, looking quite active despite the date and temperature (4°C). Two other millipede species were found on the same spot: Cylindroiulus punctatus (Leach, 1815) and C. truncorum (Silvestri, 1896) (fam. Julidae).

Blaniulus dollfusi is quite a large millipede, reaching 34 mm in length and of a striking appearance with its very long body setae and bright red defense glands. Smaller specimens have a whitish ground colour and look like a gigantic version of the widespread B. guttulatus (Fabricius, 1798), while the larger ones are more brownish (Fig. 1). Brölemann (1923) provided a good description of the species. Blaniulus dollfusi is known from Southern France, northem Spain and northem

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 153

Portugal. It is frequent in forest litter and soil and is sometimes found in fungi; it also occurs in caves in Spain.

Fig. 1. Blaniulus dollfusi (Brölemann, 1894), living specimens from Tervuren. The largest specimen is ca. 3 cm long. The red spots on the millipedes are due to defensive secretion released upon handling them with forceps. Photograph by G. Brovad.

The Belgian myriapod fauna includes some species which show a 'Pyrenean connection' similar to that of B. dollfusi , notably the millipede Ceratosphys amoena confusa Ribaut, 1920 (Kime 2004, Pontégnie, Kime & Lebrun 2005). In the case of B. dollfusi , ho wever, its disjunct occurrence in Belgium, some 700 km NNE of the northemmost record so far, is most likely the result of anthropochory, i.e., dispersal through human activity. One possible vehicle of dispersal is suggested by an observation by Desmond Kime (pers. comm.) who found B. dollfusi in mushroom stalks sold on the market in Brantöme in the Dordogne, Southern France. Whatever the mechanism of dispersal, B. dollfusi seems to be established in Tervuren; it remains to be seen if the species will be able to disperse to other suitable Belgian sites.

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 154

Acknowledgements

Thanks to Desmond Kime for background information on B. dollfusi and thanks to the steering committee of the Consortium of European Taxonomie Facilities (CETAF) for allowing me to sneak into the Tervuren park during its meeting.

References

Brolemann, H.-W. 1923. Biospeologica XLVIII. Blaniulidae. Myriapodes (Première Série). - Archives de Zoologie expérimentale et générale 61: 99 453 , pis. i-xvi.

Kime, R. D. 2004. The Belgian millipede fauna. — Bulletin de l’Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique, Entomologie 74: 35—68.

Pontégnie, M., Kime, R. D. & Lebrun, P. 2005. Quelques données biogéographiques intéressantes pour la faune Beige de Myriapodes. — Bulletin de la Société Royale Beige d'Entomologie 141: 29-33.

Phegea 38 (4) (Ol.XÏÏ.2010): 155

Boekbespreking

Pamperis, L. N.: The Butterflies of Greece (2nd edition).

18 x 24,5 cm, 768 p., 1765 kleurenfoto's, talrijke grafieken, tabellen en verspreidingskaartjes, Editions Pamperis, P. O. Box 1220, GR-41110 Larissa, Phone and Fax: +30 241 02 86 403, pamperis@otenet.gr, www.pamperis.gr, gebonden, € 100,- (ISBN: 978-960-92740-1-2).

De eerste editie van dit boek verscheen in 1997 in groter formaat. De huidige editie is zogezegd een veldgids, maar het boek is toch erg lijvig en zwaar om met gemak in een rugzak te worden meegezeuld. Er werden 2500 ex. in het Grieks gedrukt en 500 in het Engels. Deze laatste versie werd gebruikt voor deze bespreking. In het totaal worden 235 dagvlindersoorten gedetailleerd besproken, ingedeeld in de vroegere 9 families.

Elke soort wordt, enkele uitzonderingen daargelaten, op twee pagina's voorgesteld. Bij de wetenschappelijke naam wordt de auteur en het jaar van beschrijving niet vermeld. In een alinea "Extemal features" worden de uiterlijke kenmerken kort opgesomd. Daarna zijn er alinea's over gelijkende soorten, de vliegtijd, de geografische verspreiding, ecologie, status en eventueel bemerkingen.

Van elke soort worden enkele vlinders in de natuur afgebeeld en daarbij heeft de auteur niet steeds de mooiste exemplaren uitgekozen. Verder worden er in sommige gevallen ook rupsen en poppen afgebeeld. Het boek bevat verder heel wat foto's van biotopen, planten en andere dieren dan vlinders. Het is duidelijk dat de auteur een natuurliefhebber in hart en ziel is. Vandaar zijn afkeer van elke entomologische activiteit die het doden van insecten inhoudt.

Bij elke soort horen ook 5 diagrammen en een verspreidingskaartje. De auteur heeft er de voorkeur aan gegeven om zijn eigen observaties te scheiden van die vermeld in literatuurbronnen. Dit maakt dat van elke diagram twee versies beschikbaar zijn: eentje met zijn eigen observaties (rood) en eentje door andere entomologen bijeen gebracht en eventueel gepubliceerd (blauw). Op een eerste soort diagram wordt het voorkomen van de vlinders aangeduid rekening houdend met de parameters hoogte (in stappen van 50 m) en vliegtijd (per dag). Dit diagram is gecombineerd met een tweede waarop de parameters hoogte en aantal exemplaren worden gebruikt. Zeer snel kan men aflezen over hoeveel lokaliteiten het gaat, eveneens verdeeld over enkele hoogtegroepen. De lokaliteiten zelf worden trouwens gegroepeerd in clusters van ca. 6' x 6' (geografische minuten). Op twee histogrammen wordt het totaal van de waarnemingen nogmaals kort voorgesteld. Een laatste diagram toont de waarnemingen verdeeld over de tijd en de 8 breedtegraden waarbinnen Griekenland gesitueerd is. Op de verspreidingskaart wordt met rode en blauwe stippen het voorkomen van elke soort aangeduid in de 1260 onderscheiden lokaliteiten. Verder wordt vermeld in hoeveel lokaliteiten de soort werd aangetroffen en het percentage lokaliteiten waarin de soort te vinden is. Al bij al is dit een nogal gecompliceerd, maar gedetailleerd, statistisch overzicht van het voorkomen van een dagvlindersoort in Griekenland.

Achteraan volgen nog een heleboel overzichtstabellen die alle gegevens nog eens samenvatten. Het is daarbij niet altijd gemakkelijk om te achterhalen wat er precies met alle cijfers bedoeld wordt en het is zeer twijfelachtig of deze gegevens in een veldgids huis horen.

Het boek bevat verder nog een morfometrische analyse voor de soorten uit de genera Hipparchia en Polyommatus met eveneens talrijke tabellen vol cijfermateriaal, waarschijnlijk in een krampachtige poging om aan te tonen dat alle soorten in de natuur kunnen worden gedetermineerd. Interessant is een overzichtskaartje van het totaal aantal soorten per lokaliteit. Zo krijgt men een idee van de vlinderrijke gebieden in Griekenland. Het boek sluit af met een glossary, een literatuurlijst en een alfabetische index.

Het boek is zeer keurig uitgegeven en verdient een plaats in de bibliotheek van elke liefhebber van Europese dagvlinders.

W. De Prins

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 156

Celypha siderana (Lepidoptera: Tortricidae), een nieuwe soort voor de lijst van Belgische Lepidoptera

Eric Schoeters

Samenvatting. Begin juni 2009 werden te Bree (België, Limburg) in de buurt van een gecultiveerde haagvormende struik een groot aantal dagactieve exemplaren van de tot nu toe in België onbekende Celypha siderana (Treitschke, 1835) gevonden. Een aanzienlijk percentage van de exemplaren van deze populatie waren paartjes in copula. Het jaar voordien werd op dezelfde locatie ook al een exemplaar gespot, maar daar werd toen geen aandacht aan geschonken.

Abstract. Celypha siderana (Lepidoptera: Tortricidae), a new species for the list of Belgian Lepidoptera

The first Belgian specimen of Celypha siderana (Treitschke, 1835) was observed by the author in Bree (Belgium, Limburg) (2008). In 2009, more specifically in the beginning of June, the species was recorded ff om the same locality in fairly high numbers (more than 20 specimens, many copulating). This time, representative specimens of the female and male sex were mounted, photographed and identified.

Résumé. Celypha siderana (Lepidoptera: Tortricidae), une espèce nouvelle pour la faune beige

Le premier exemplaire beige de Celypha siderana (Treitschke, 1835) fut observé a Bree (2008). Au cours de 2009, cette espèce était plus nombreuse dans la même localité (province de Limbourg) et cette fois-ci elle fut photographiée et identifiée. Plusieurs exemplaires furent observés en copulation.

Key words: Celypha siderana - Faunistics - First record - Belgium.

Schoeters, E.: Houtheide 35, B-3150 Haacht, Belgium. eric_schoeters@hotmail.com.

Inleiding

De Catalogue of the Lepidoptera of Belgium vermeldt tot op heden negen soorten van het genus Celypha (De Prins & Steeman 2010). De toevallige ontdekking begin juni 2009 van Celypha siderana (Treitschke, 1835) te Bree brengt het aantal soorten van het vermelde genus op 10. Er werden toen een twintigtal exemplaren waargenomen waarvan verscheidene in copula.

In de ons omringende landen varieert de zeldzaamheid behoorlijk. Zo is de soort opgenomen in de rode lijst van Saarland (Duitsland) als "R-extrem selten". In Nederland en Denemarken is de soort vrij zeldzaam, doch niet extreem zeldzaam. In ons land kunnen we alvast zeggen dat de soort zeer zeldzaam is, aangezien wij ze nu pas hebben gevonden. In Europa is de soort verder vermeld uit Estland, Finland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Litouwen, Luxemburg, Noorwegen, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Rusland, Slovenië, Slowakije, Tsjechië, Zweden en Zwitserland (Aarvik 2010).

In Europa zijn een 16-tal soorten uit het genus Celypha bekend (Aarvik 2010). Celypha siderana is vrij gemakkelijk te onderscheiden van andere soorten uit dit genus door de aanwezigheid van zilverachtige vlekken op de voorvleugels, vlekken die vaak een blauwgrijze schijn hebben al naargelang de lichtinval. De vlekken staan op een bruinzwarte achtergrond die plaatselijk omzoomd is door

Phegea 38 (4) (01.XD.2010): 157

een gele tekening. De aanwezigheid van deze vlekken op de voorvleugels heeft ertoe geleid dat de soort de Nederlandse naam "kristalbladroller" kreeg.

Qua vleugeltekening valt op dat het mannetje duidelijk meer zwarte schubben draagt in de voorvleugels. Ook de thorax is vrij donker behaard. Het wijfje daarentegen heeft veel meer geel in de voorvleugels, evenals in de beharing van de thorax (eigen observaties).

Fig. 1-2. Celypha siderana (Treitschke, 1835), Bree (België, Limburg), juni 2009. 1 - mannetje; 2- vrouwtje.

Biologie

Er is slechts één generatie per j aar. De imago’s vliegen van half mei tot half juni, met een duidelijke piek begin juni. Vermoedelijk is deze korte vliegperiode mede verantwoordelijk voor het feit dat de soort tot nu toe onopgemerkt bleef.

Als voedselplanten worden de genera Spirea en Aruncus vermeld, evenals Filipendula (Razowski 2003). Over de biologie en andere aspecten van de levenscyclus van de soort is voor de rest weinig bekend.

Verspreiding

Celypha siderana is geen migrerende soort en staat genoteerd als vrij zeldzaam in Nederland. In de periode 1980-2008 zijn daar een 40-tal waarnemingen gedaan (Muus 2009).

Gezien de geografische ligging van Bree in het noorden van de Belgische provincie Limburg, dichtbij de Nederlandse grens, hoeft het niet te verbazen dat wij de soort hier nu gevonden hebben. Er zijn inderdaad reeds enkele meldingen bekend uit Nederlands Limburg. De meeste waarnemingen komen echter uit de noordelijke helft van Nederland.

Dankwoord

Aan Willy De Prins voor het nalezen van de tekst.

Literatuur

Aarvik, L. 2010. Fauna Europaea: Tortricidae. - In: Karsholt, O. & van Nieukerken, E. J. (eds.),

Fauna Europaea: Lepidoptera, Moths. Fauna Europaea version 2.2. — www.faunaeur.org

[06/06/2010].

Phegea 38 (4) (01.XH.2010): 158

De Prins, W. & Steeman, C. 2010. Catalogue of the Lepidoptera of Belgium. — www.phegea.org [06/06/2010],

Muus, T. S. T. 2009. De kleinere vlinders van Nederland: Celypha siderana. -

www.microlepidoptera.nl.

Razowski, J. 2003. Tortricidae of Europe. Volume 2. Olethreutinae . — Frantisek Slamka, Bratislava, 301 pp., incl. 17 colour plates.

Boekbesprekingen

Racheli, T. & Cotton, A. M.: Papilionidae Part 1. Subfamily Papilioninae, tribes Leptocircini and Teinopalpini. - Ib: Bozano, G. C. (ed.) Guide to the butterflies of the Palearctic Region.

21 x 29,5 cm, 70 p, talrijke afbeeldingen in kleur, te bestellen bij G.C. Bozano, Viale Romagna 76, 1-20133 Milano, giancristoforo.bozano@fastwebnet.it, gebonden in slappe kaft, € 32,- (ISBN 978- 88-87979-10-6).

Dit is meteen het elfde deel in de reeks over de dagvlinders van het Palaearctisch gebied en het eerste dat over de familie Papilionidae handelt. Dit deel bevat enkele taxonomische wijzigingen: beschrijving van een nieuwe ondersoort, twee nieuwe combinaties die tot een nieuwe status leiden, en zeven nieuwe synonymieën. De familie Papilionidae wordt kort gekarakteriseerd alsook de onderfamilie Papilioninae en de twee in dit boek behandelde tribi. De enige Europese soort in deze groep is Iphiclides podalirius hoewel over de specificiteit van I. feisthamelii kort wordt ingegaan. De overige behandelde soorten behoren tot de genera Graphium, Meandrusa en Teinopalpa en komen hoofdzakelijk in het Oost-Palaearctisch gebied voor.

Zoals gebruikelijk is het boek zeer rijkelijk geïllustreerd met uitstekende afbeeldingen in kleur van collectie-exemplaren, telkens het rechter vleugelpaar. Van elke soort worden beide sexen, boven- en onderkant, en meestal ook de verschillende ondersoorten afgebeeld. Ook zijn er enkele afbeeldingen uit de oude literatuur gekopieerd.

De tekst is eerder kort maar informatief en bevat naast gegevens over de uiterlijke en innerlijke morfologie informatie over de variabiliteit, verspreiding en ondersoorten. Ook wordt meestal een uitgebreide lijst van synoniemen gegeven. Er wordt verwezen naar relevante literatuur over elke behandelde soort. De geografische verspreiding wordt voorgesteld op een kaartje. De tekst bevat verder pentekeningen van genitalia en vleugeladering.

Een literatuurlijst en alfabetische index sluiten dit deel af. Het is een mooi uitgegeven, informatief en aantrekkelijk deel in deze reeks die elke liefhebber van Europese en Palaearctische dagvlinders zal willen bezitten.

W. De Prins

LIKONA: Jaarboek 2009.

21 x 26 cm, 176 p., doorlopend geïllustreerd in kleur, te bestellen bij Provinciaal Natuurcentrum, Het Groene Huis, Domein Bokrijk, 3600 Genk, pnc@limburg.be.

Dit jaarboek ziet er iets anders uit dan de vorige jaarboeken. Twee jaar geleden werden nl. actieplannen opgesteld voor bedreigde soorten, waarbij verschillende Limburgse gemeenten een van die soorten onder hun hoede nam. Nu wordt een verslag opgemaakt van de behaalde resultaten, hetzij positief of negatief. Op insectengebied werden daarbij de volgende soorten in het daglicht gesteld: Cupido minimus , Ephipigger ephippiger, Andrena hattorfiana , Coenagrion pulchellum, Hipparchia semele, Limenitis camilla, Omocestus viridulus, Apatura iris, Polyommatus semiargus, Calopteryx virgo, Nemobius sylvestris, Callophrys rubi, Melitaea cinxia.

Verder komt in dit jaarboek het gebruikelijke literatuuroverzicht voor van artikels die in verschillende tijdschriften gepubliceerd werden over de natuur in Limburg.

W. De Prins

Phegea 38 (4) (01.Xft.2010): 159

SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES

* o n a T j i j u*i / u , . j x 3 9088 01568 4301

Vorst, O.: De Nederlandse prachtkevers ( Buprestidae ).

Smit, J. T.: De Nederlandse boorvliegen ( Tephritidae ).

16,5 x 24 cm, 61 en 159 p., 157 en 452 figuren waarvan vele in kleur, Entomologische tabellen 4 en 5, Supplement bij Nederlandse Fauniistische Mededelingen, paperback, 2009 en 2010. Te bestellen viawww.naturalis.nl/et of www.nev.nl/et, 12,50 en 15,00 € (ISSN1875-570x en 1875-760x).

Beide deeltjes bevatten determineertabellen tot op de soort, maar terwijl enkel de Nederlandse prachtkevers behandeld worden in deel 4, beslaat deel 5 een groter gebied en worden ook de soorten opgenomen uit België, Luxemburg, West-Duitsland, Noord-West-Frankrijk en Groot-Brittannië. Na een algemene inleiding die de betreffende groep karakteriseert, volgen hoofdstukken over de morfologie, het voorkomen, de levenswijze enz. Aan elke soort wordt een apart hoofdstukje gewijd met info over de herkenning, gelijkende soorten, biologie, en verspreiding. Beide deeltjes zijn rijkelijk geïllustreerd met kleurenfoto's en pentekeningen. Voor de prachtkevers worden ook verspreidingskaartjes van Nederland gegeven. In het deeltje over de boorvliegen staan kleurenfoto's van adulten uit andere families die eventueel met boorvliegen kunnen verward worden.

De tabellen bij zowel de prachtkevers als de boorvliegen bevatten kenmerken die met een kleine loep (10x) kunnen waargenomen worden. Alleen in sommige gevallen zal het gebruik van een microscoop nodig zijn. Alle prachtkevers worden sterk vergroot in kleur afgebeeld. Bij de boorvliegen werden aquarellen van de vleugel gemaakt zodat de determinatie alleen al door vergelijking met deze tekeningen geholpen wordt. Als de gebruiker dan naar de tekst van de betreffende groep gaat of naar het onderdeel in de tabel, komt hij al gauw tot een juiste determinatie. Beide deeltjes zijn zeer praktisch in het gebruik. Achteraan volgt een literatuurlijst over de betreffende groep en een alfabetische index. Bij de prachtkevers wordt de determineersleutel ook in het Angels afgedrukt en bij de boorvliegen volgt een tabel met de waardplanten. Beide deeltjes zijn zeer keurig uitgegeven en aan te raden aan al wie met deze insecten te maken heeft of er meer over wil weten.

W. De Prins

Inhoud:

Ayberk, H.: Three new Geometridae (Lepidoptera) species for the fauna of Istanbul Belgrad Forest,

Turkey 143

Enghoff, H.: A 700 km disjunct population of the millipede Blaniulus dollfusi in Belgium

(Diplopoda, Julida: Blaniulidae) 153

Gielis, C.: Additions to the Pterophoridae from Nepal (Lepidoptera) 149

Raemdonck, H.: Een expansieve rouwtor in de Benelux, Bolitophagus reticulatus (Coleoptera:

Tenebrionidae) 152

Schoeters, E.: Celypha siderana (Lepidoptera: Tortricidae), een nieuwe soort voor de lijst van

Belgische Lepidoptera 157

Sierens, T. & D., Van de Kerckhove, O., Van Opstaele, M. & Kindts, B.: De macro- nachtvlinderfauna (Lepidoptera) van Zandig- Vlaanderen tussen Brugge en Gent en van de

Scheldepolders in het Meetjesland (1969/1983-2009) 129

Troukens, W.: Korte mededeling: Het beukenrouwtorretje, Diaclina fagi, ook aangetroffen in

Frankrijk (Coleoptera: Tenebrionidae) 128

Van de Meutter, F. & Steeman, C.: Eriocrania sangii, new for the Belgian fauna (Lepidoptera:

Eriocraniidae) 121

Wullaert, S.: Eriocrania salopiella (Lepidoptera: Eriocraniidae), new to the Belgian fauna 125

Boekbesprekingen 156,159

verantw. uitg.: W. De Prins, Dorpstraat 401B, B-3061 Leefdaal (Belgium) - Tel: +32-2-305.37.32

Phegea 38 (4) (01.XII.2010): 160